به گزارش گروه فرهنگی یکتاپرس، علی جهانگیری؛ شاعر ،محقق و منتقد در بخش اول مصاحبه درباره پیوست‌های معنا بر معنا با خبرنگار فرهنگی یکتاپرس صحبت کرد.
یکتاپرس:محتوا یا پیام می تواند با فرم و عناصر فرمیک یکی باشد ، اینکه پیام ارجحیت دارد یا شکل ارائه پیام ؟
از این دست پرسش ها به قدمت تاریخ ادبیات وجود دارد . مثلا فیلمی را می دیدم که در مورد یک ضرب المثل مکزیکی بود ( آوازخوانا ، نه آواز ) ، در مورد یک کشیش در غرب وحشی بود ، نوع نگاه این کشیش به مسائل دینی شبیه کشیش های دیگر بود ، اما درنوع ارائه پیام و برخورد او با مسائل اجتماع پیرامون خود ، با دیگر کشیش ها متفاوت بود ، صراحتا در این فیلم به فرم ارائه توجه داشت و بالعکس می توان از نبردی که سقراط و منطق گرایان با سوفسطائیان و خطیبان داشتند ، نام ببریم که پیام و حقانیت آن برای منطق گرایان در نقطه کانونی ارائه اثر قرار دارد ، در حالیکه سوفسطائیان و به ویژه سخنوران به فرم ارائه دلبستگی بیشتری دارند ، گروهی نیز به دنبال نسبت های تعادلی در این بین می گردند.
نسبت هایی که بیشتر درگیر مقدار و اندازه هایی تابع سلیقه و معیارهای زیبایی شناسی می گردد . شاعران و ادیبان نیز با گرایش خود به یکی از اینان ، راه خود را گزینش می کنند و این سخنی تازه نیست ، اما به تناسب زمان ارائه راه های تازه ای را پیش روی هنر معاصر باز می کند . مثل شعر زبان و شعرهای گرایش فرمیک و جریان ساده گویی در زمانه خود ما .
کریستوف والایی که مترجم آثار یدالله رویایی است در یکی از مصاحبه های خود می گوید : علاقه من به ترجمه آثار رویایی به این دلیل است که در ترجمه این آثار به دنبال ارائه معنا نمی گردم ، بلکه ساز و کار شکل دهی و فرم ارجحیت دارد ، و این سخن لزوما دلیل بر بی معنا بودن یا فقدان پیام در کارهای رویایی نیست ، بلکه معنا در گرایش های به شدت فرمیک مورد بعدی است ، شاید بتوان به گونه ای دیگر هم این را دید ، و آن اینکه معنا همان فرمی است که ارائه می شود .
نمونه بارز آن را در شعر کلاسیک ما می توان به روشنی پیدا کرد ، مضمونی واحد در کار شاعران بسیاری به کار گرفته می شود ، ولی با فرم های هنری گوناگون . و هر شاعر به شیوه خود به این مضامین مشترک داخل می شود . و اتفاقا شاعران را به تناسب ارائه فرم موفق تر می دانیم و نه به تناسب مضمون و پیام
مثلا سعدی بیتی دارد در مورد پریشانی و نسبت این پریشانی با گیسوی یار :
نه در زلف پریشانت من تنها گرفتارم / که دل در بند او دارد به هر مویی پریشانی
همین بیت را مقایسه کنید با بیتی از شیخ بهایی :
زلف و کاکل او را چون به یاد می آرم / می نهم پریشانی بر سر پریشانی
به غیر از آن که نباید فراموش کنیم فرم درگیر مفاهیم کلی تری است و این بیت ها اشاره است و بس ، خود شما بر حسب مواردی که در روزمره برای رساندن یک خبر به دیگران دارید فرم های مختلفی را گزینش می کنید ، مثلا درنوع رساندن خبر مرگ یک عزیز به کودک و بزرگسال ، به زن و مرد ، به نزدیکان و غیره تفاوت قائل می شوید ، همه این ها درگیر گزینش فرم ارائه است .
جدای از آنکه این ها مثال است و بسیاری در معاصر ، شعر را از وظیفه رسانایی و خبر تبرئه کرده اند و این را وظیفه ای ذاتی و منحصر به شعر نمی دانند و الی غیر
یکتاپرس : در مورد پیوست های معنا بر معنا در هرمنوتیک بفرمائید و جایگاه این گفتگو در ادبیات کهن ما ، و اینکه در امروز این گفتگوها تا چه اندازه می توانند اثر گذار بوده و به کارمان بیاید . و در کل آیا می توان چنین انتظاری را داشت ؟
در مورد نگاه هرمنوتیک و به روز بودن آن ، همان گونه که می دانید از اوائل قرن نوزدهم میلادی به این سو هرمنوتیک مدرن کم کم با نظریات شلایر ماخر پا به عرصه وجود گذاشت و اندیشمندان بزرگی تا به امروز تلاش داشته اند دیدگاه های هرمنوتیک را منطبق بر آرای فلسفی امروز شکل بدهند ، اندیشمندانی همچون گادامر و ریکور وغیره. باز همان طور که می دانید نوع نگاه اندیشمندان ایرانی و اسلامی اکثرا بر پایه هرمنوتیک سنت یا همان تاویل قرار دارد ، اما باعث شگفتی است که بدانیم همه اندیشمندان ما به اینگونه به هرمنوتیک نپرداخته اند خصوصا بلاغیون و اندیشمندان پیرامونی آن همچون بعضی از مفسرین و شاعران
اگر بخواهیم این گفتگو را به درستی پیش ببریم لازم می دانم در درجه اول تبار شناسی این گفتمان را در میان خودمان بررسی کنیم و سپس به تاثیر آن در امروز و کل مسئله شکل گیری زبانیت و نظریه های منعطف به آن بپردازیم .
یکتا پِرِس: یعنی قائل به این هستید که پیش از قرن نوزدهم میلادی اندیشمندان ما دست آوردهایی جدای از اندیشمندان جهان دست آوردهایی در این زمینه داشته اند ؟
هم بله و هم خیر ، بله از این جهت که دست آوردهایشان در پیرامون زبان کاملا نو و حاصل کار و تلاش خودشان بوده و وامدار دیگران نبوده اند ، هر چند آغاز راه و تکیه آنان بر آرای ارسطو و افلاطون می باشد واز جهت دیگر خیر، زیرا این اندیشه ها مربوط به جهان بشری هستند و مسئله تقدم و تاخر یکی بر دیگری جغرافیایی نبوده و در کل منتفی است و کلا از این نگاه پرهیز می کنم . اتفاقا این اصطلاح پیوست معنا بر معنا را از عبدالقاهر جرجانی وام گرفته ام و این اصطلاح قدمتی چند صد ساله و شاید هزار ساله دارد . البته نه به همین شکل ، زیرا جرجانی آن را به عنوان « دلالت معنا بر معنا » عنوان می کند . که اگر عمری باقی باشد کتابی نیز در همین زمینه در دست انتشار دارم که به یاری ابر و باد و مه و خورشید و فلک ، به زودی منتشر می شود .
انتهای پیام/
