کارنامه ی پر هیاهوی شعر قرن حاضر

یادداشت:

سیدضیاءالدین شفیعی

در کارنامه ی پر هیاهوی شعر قرن حاضر، فروغ فرخ‌زاد و شعرهای او با همان پنج مجموعه شعری که از خود باقی گذاشته و به رغم زندگی کوتاهی که داشته است، از چنان پایه و مایه ای از اهمیت برخودارند که نمی‌توان به شعر فارسی پرداخت و از او و آثارش نمونه هایی را به میان نیاورد.
در میدان نگاه منصفانه به شعر، چه با او و شعرهایش موافق باشیم و چه مخالف، ناگزیر از ذکر آثار او هستیم.
ما اما این جا می خواهیم از زاویه ای تقریبا متفاوت شعر های او را مرور کنیم.
تأکید و تکرار:
تأکید و تکرار از جمله تکنیک هایی است که در ادبیات فارسی اعم از شعر و حتی نثر، بسیار با سابقه است.
رد نشان این تکنیک را می توان از همان نخستین بارقه های شعر فارسی پیدا کرد؛ این نشان و نشانی از همان قافیه و ردیف شروع می شود وبه شکل های بسیار متنوعی از تکرار مصراع و بیت و گوشه و گوشواره ادامه می یابد.
این تکنیک که عبارت است از تکرار بخش یا کل یک کلمه، عبارت، و یا جمله، تکنیکی ست که با تاکید واضح و یا ضمنی ، تلاش می کند مشارکت حداکثری مخاطب را با متن و این جا ، با شعر ، برقرار کند و مقصود شاعر را دربیش‌ترین سطح ممکن به مخاطب انتقال دهد.

از این منظر شعرهای فروغ فرخ‌زاد از جمله آثار شاعران امروز است که با تکرار و تاکید بسیاری همراه است.
تکرار و تاکید در شعرهای فروف در چند شکل و مرتبه واقع می شود :

الف) تکرار و تاکید واضح و صریح:
(با استفاده از کلمات)
1)
سکوت چیست، چیست، ای یگانه‌ترین یار؟
سکوت چیست به جز حرف‌های ناگفته
من از گفتن می مانم
اما زبان گنجشكان
زبان زندگی جمله های جاری جشن طبیعت ا ست
زبان گنجشكان یعنی : بهار. برگ . بهار
زبان گنجشكان یعنی : نسیم .عطر. نسیم
زبان گنجشكان در كارخانه می‌میرد ...

2)
و من چنان پرم که روی صدایم نماز می‌خوانند
جنازه‌های خوشبخت
جنازه‌های ملول
جنازه‌های ساکت متفکر
جنازه‌های خوش‌برخورد، خوش‌پوش، خوش‌خوراک
در ایستگاه‌های وقت‌های معین
و در زمینه‌ی مشکوک نورهای موقت...

ب) تکرار و تاکید واضح و صریح:
(با استفاده ازعبارت و جمله)
1)
من سردم است
من سردم است و انگار هیچ‌وقت گرم نخواهم شد
ای یار ،ای یگانه‌ترین یار!
آن شراب مگر چند ساله بود؟
نگاه کن که در این‌جا
زمان چه وزنی دارد
و ماهیان چگونه گوشت‌های مرا می‌جوند
چرا مرا همیشه در ته دریا نگاه می‌داری؟
من سردم است
و می‌دانم که از تمامی اوهام سرخ یک شقایق وحشی
جز چند قطره خون
چیزی بجا نخواهدماند
2)
ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد
ایمان بیاوریم به ویرانه‌های باغ‌های تخیل
به داس‌های واژگون شده‌ی بیکار
و دانه‌های زندانی
نگاه کن که چه برفی می‌بارد
شاید حقیقت آن دو دست جوان بود، آن دو دست جوان
که زیر بارش یکریز برف مدفون شد
و سال دیگر، وقتی بهار
با آسمان پشت پنجره همخوابه می‌شود
و در تنش فوران می‌کنند
فواره‌های سبز ساقه‌های سبک بار
شکوفه خواهدداد ای یار، ای یگانه‌ترین یار
ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد…

ج) تکرار و تاکید معنایی:
(در فضا و مضمون)
این نوع از تکرار ، گاه با از پی هم آوردن چند شعر و یا حتی انتشار مجموعه شعری که در یک افق و یک فضا خلق شده اند ، و حضور و تسلط یک معنا ، تاکید می کنند.
فروغ با تغییر نگاه واضحی که از پی شناخت متفاوت و تعریف دیگرگونه اش از جهان تجربه کرده بود، سعی داشت با انتشار مجموعه شعرهایی که هریک به انتقال یک معنای مشترک و موأکد از یک مضمون می پرداخت ، به حال و احوال آن دوره از زندگی و خیال های شاعرانه اش اشاره واضحی داشته باشد.
به طور مثال او در مجموعه شعر تولدی دیگر ، با آوردن شعرهای پی در پی در یک فضا نوسازی نگاهش به موضوعات جهان زنانه ی خود را با تأکید دنبال می کند و بیانیه شاعرانه ای در بارهی زندگی به مخاطبانش می‌دهد که درهر شعر برشی از آن جهان مطلوب را شرح داده است.
در این مجموعه(تولدی دیگر )و مجموعه ی بعدی او؛ ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد ... تکنیک تکرار علاوه بر شکل اول (با استفاده از کلمات) و دوم(با استفاده از عبارات و جملات) در شکل جامع تری هم که ( تکرار در فضا و مضمون) است شکل گرفته است.
او در مجموعه شعر ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد در هر هفت شعر این مجموعه، تلاش دارد فضای خاکستری و سرد و سربی حاکم بر خود و جامعه را تصویر کند و به مخاطبان خود نیز انتقال دهد.
اندوه بی پایان و تنهایی وسیع او در افق و فضای تمامی این شعرها به وضوح قابل ردیابی است. البته این تصویر هولناک و شجاعانه از روز و روزگار شاعر به مدد استحکام زبانی و جسارت های کم نظیر او در گفتن حقایق پنهان و آشکار خود و جامعه است.
جسارتی که اگر از شعر و شخصیت فروغ حذف شود او و شعرش را به یکی از انبوه شاعران بی اثر و تاثیر تبدیل خواهد کرد.
انتهای پیام/