گروه فرهنگ و هنر یکتا؛ در سال ۱۳۳۲ رادیوی صدای امریکا برنامه‌ای را به زبان فارسی برای معرفی علی‌اکبر دهخدا ترتیب داده بود که در پاسخ به دعوت آنها، دهخدا این‌گونه نوشت:
«شرح حال من و امثال مرا در جراید ایران و رادیوهای ایران و بعضی از دُوَل خارجه، مکرر گفته‌اند. اگر به انگلیسی این کار می‌شد، تا حدی مفید بود؛ برای اینکه ممالک متحده آمریکا، مردم ایران را بشناسند؛ ولی به فارسی، تکرار مکررات خواهد بود، و به عقیده من نتیجه ندارد… اینهاست که شما می‌توانید به ملت خودتان اطلاعات بدهید، تا آنها بدانند در اینجا به‌طوری‌که انگلیسی‌ها ایران را معرفی کرده‌اند، یک مشت آدمخوار زندگی نمی‌کنند.»
علی‌اکبر دهخدا در سال 1357 خورشیدی در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. از 9 سالگی بعد از مرگ پدر به آموختن تحصیلات قدیمی نزد غلامحسین بروجردی که از دوستان خانوادگی آنها بود پرداخت.
در سال 1285خورشیدی به دعوت میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم خان تبریزی برای آغاز انتشار روزنامه صور اسرافیل از او دعوت به همکاری کردند.
نخستین شماره این روزنامه هفتگی روز پنج‌شنبه 8 خرداد 1286در هشت صفحه در تهران منتشر شد. صور اسرافیل طی چهارده ماه بعدی با تعطیلی‌ها و توقیف‌هایی که دید، روی هم رفته سی و دو شماره منتشر شد. دهخدا در آغاز هر شماره روزنامه مقاله‌ای در زمینه مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و در پایان مقاله‌ای با عنوان چرند و پرند با نام مستعار« دخو» که مخفف کلمه دهخداست، می‌نوشت. سبک نگارش این مقالات در ادبیات فارسی بی‌سابقه بود و مکتب جدیدی را در روزنامه نگاری ایران و نثر فارسی معاصر پدیدآورد.
برخی نوشته‌های دهخدا موجب اعتراض‌های شدید سنّت‌گرایان متعصب و طرفداران استبداد شد و تا جایی که حتی حکم به تکفیر او دادند. مجلس چند بار راجع به نوشته‌های او به بحث و گفتگو پرداخت. در این میان دهخدا نیز به مجلس احضار شدو توانست با منطق و استدلال و حاضرجوابی مخالفان را مجاب کند. البته دهخدا را از در پشتی مجلس خارج کردند؛ زیرا برخی متعصبان مسلح با سلاح گرم، آمادهٔ حمله به او بودند.
اواخر دههٔ 1300خورشیدی مقدمات نگارش و انتشار لغتنامه دهخدا با همکاری دولت فراهم شد و اولین قرار دادها برای این منظور سال‌های 1313 و 1314 بین وزارت معارف و علی‌اکبر دهخدا منعقد شد. اولین مجلد لغتنامه در سال1318منتشر شد، اما به‌دلیل کندی کار چاپخانهٔ بانک ملی و آغاز جنگ دوم جهانی متوقف شد . سرانجام در 25 دی 1324 با پیشنهاد حدود بیست تن از نمایندگان، با تصویب ماده واحده‌ای، مجلس شورای ملی چاپ فرهنگ دهخدا را برعهده گرفت. 25 هزار تومان هزینه چاپ این فرهنگ از محل صرفه جویی بودجه سال ۱۳۲۴ مجلس تأمین شد.
مجلس همچنین دولت را مکلف کرد تا خانهٔ دهخدا را از او بخرد تا بتواند 220 هزار تومان بدهی را که بابت هزینه های تدوین لغتنامه به او تحمیل شده است بپردازد و اجرائیه‌ای که بانک برای فروش خانه او و پرداخت بدهی به طلبکاران صادر کرده است، متوقف شود.
به این ترتیب، لغتنامه از یاد داشت هایی که دهخدا گردآورده بود، بسیار فراتر رفت و سازمان لغتنامه از آغاز تا پایان نشر کتاب، از همکاری تعدادی از لغت‌شناسان برخوردار شد که نام‌های آنها در مقدمه ویرایش جدید (سال 1377) به‌عنوان عضو هیئت مؤلفان لغتنامه آمده است.
در سال 1334 زمانی که محمد معین معاونت ادارهٔ لغتنامه بود، مجلس شورای ملی ادارهٔ لغتنامه را از منزل دهخدا به مجلس منتقل ساخت و دهخدا معین را به ریاست اداره معرفی کرد و طی دو وصیت‌نامه او را مسئول کلیه فیش‌ها و ادامهٔ کار نگارش و چاپ لغتنامه قرار داد. .
اولین و دومین مجلدات یا جزوات لغتنامه (آ– ابوسعد / ابوسعد – اثبات) در 1000 صفحه در سال 1325 به چاپ رسید. دهخدا تا زمان حیاتش (1334) توانست بر تألیف و چاپ 22 مجلد از 222 مجلد لغتنامه، و 4269 صفحه از 26475 صفحه نظارت کند.
از این پس بنابر وصیت او، سه نفر از نزدیک‌ترین یارانش،محمد معین، محمد دبیر سیاقی، و سید جعفر شهیدی سرپرستی ادامهٔ کار را به عهده گرفتند. در سال‌های بعد به‌طور میانگین سالی 800 صفحه از این لغتنامه به چاپ رسید. در یکی دو سال دورهٔ انقلاب 1357، در کار انتشار وقفه‌ای افتاد ولی سرانجام در سال 59 _1358 کار چاپ آن به پایان رسید.
آثار دهخدا:
لغت نامه
امثال و حکم
چرند و پرند (مجموعه مقالات)
فرهنگ فرانسه به زبان فارسی
شرح‌حال ابوریحان بیرونی
تعلیقات بر دیوان ناصر خسرو
پندها و کلمات قصار
دیوان شعر
تصحیح دیوان منوچهری
تصحیح دیوان حافظ
تصحیح دیوان سید حسن غزنوی
تصحیح دیوان مسعود سعد
تصحیح دیوان سوزنی سمرقندی
تصحیح دیوان فرخی سیستانی
تصحیح دیوان ابن یمین
تصحیح لغت فرس اسدی
تصحیح صحاح الفرس
تصحیح یوسف و زلیخا
ترجمهٔ روح القوانین مونتسکیو (منتشر نشده)
ترجمهٔ عظمت و انحطاط رومیان
سرانجام پس از سال ها قلم زدن در راه اعتلای فرهنگ و ادب ایران در 7 اسفند 1334 دار فانی را وداع گفت.
گفتارهایی پیرامون دهخدا و لغتنامه
مصطفی محدثی خراسانی: عنوان «علامه» پیشوندی است که برای برخی از بزرگان استفاده شده است، اما یکی از مصداق های به حق آن که حتی معتقدم باید چیزی فراتر از آن برای دهخدا استفاده شود که بتواند وسعت و عمق و گستره معرفتی او را بیان کند. دهخدا به تنهایی یک مجموعه عظیم تاریخی، فرهنگی مبتنی بر خرد ورزی و اندیشه محوری است.
اکرم سلطانی، فرهنگ نگار و عضو هیئت مؤلفان لغتنامه دهخدا: هیچ اثر تحقیقی در زبان فارسی نوشته نمی‌شود، مگر اینکه گذرش به لغت نامه دهخدا نیفتد؛ هیچ شارحی شرحی بر اثری منظوم و منثور نمی‌نویسد ،مگر اینکه برای رفع مشکلاتش به لغتنامه مراجعه نکند؛ هیچ مصحح نسخه خطی کارش به سرانجام نمی‌رسد ، مگر اینکه لغتنامه دهخدا کنار دستش باشد و هیچ فرهنگ‌نویسی فرهنگی را نمی‌نویسد، مگر اینکه لغتنامه دهخدا جزو منبع اصلی کارش باشد.
دکتر میلانی: دهخدا در پژوهش، بن‌جانسن ایران بود. در طنزنویسی به جاناتان سویفت می‌ماند. روزنامه‌نگاری و پایبندی‌اش به حاکمیت قانون،عظمت بن فرانکلین را به یاد می‌آورد و ظرافت و تیزبینی نوشته‌ها و داستان ها ی کوتاهش، رنگی از آثار چخوف دارد. برای ما بسیار مایه افتخار است که هنگام معرفی یکی از شخصیت‌های برجسته‌مان به جهانیان، بتوانیم او را با چهار شخصیت بزرگ جهانی مقایسه کنیم.
انتهای پیام/
رضوان ابوترابی: دبیر گروه فرهنگ و هنر
