به گزارش گروه اجتماعی یکتاپرس، تفکر انتقادی یا تفکر سنجشگرانه به توانایی و مهارت تفکر مستقل، روشن و منطقی گفته می‌شود. با تفکر انتقادی می‌توانید صحت و واقعیت موضوعات را ارزیابی و آزمایش کنید. این نوع تفکر در استدلال‌ها نقش مهمی دارد؛ باعث کسب دانش، بهبود نظریه‌ها و استدلال‌های قوی شده و همچنین برای ارتقا نهادهای اجتماعی نیز استفاده می‌شود. این نوع تفکر، ذهن شما را برای بررسی مسائل روزمره و تصمیم گیری‌های درست تقویت می‌کند. البته تفکر سنجشگرانه به صورت استعداد بالقوه در آدمی وجود ندارد بلکه باید آن را در خود پرورش دهید و برای کسب آن به تمرین نیاز دارید.
مهم ترین کارکرد تفکر انتقادی این است که به شما کمک می‌کند تا بر پایه یک فرض غلط حرکت نکنید. عدم بهره مندی از این مهارت باعث صدمه، مسمومیت و خرابکاری می‌شود. به نوعی تفکر سنجشگرانه به همراه تفکر خلاق پیش نیاز و کمک کنندۀ سایر مهارت های زندگی مانند حل مسأله، تصمیم گیری، ارتباط مؤثر و روابط سازنده است.
ابعاد مختلف تفکر انتقادی
تفکر انتقادی ابعاد مختلفی دارد که عبارتند از:
1. تجزیه و تحلیل اطلاعات و موضوعات
همانطور که گفتیم تفکر انتقادی مهارت بررسی و ارزیابی داده‌ها و اطلاعاتی است که قصد دارید آن‌ها را برای جلب نظر دیگران ارائه دهید. این اطلاعات می‌توانند وجود یک مشکل، مجموعه‌ای از داده‌ها و یا نوشته یک متن باشند. افرادی که این مهارت را در خود پرورش داده‌اند، می‌توانند تمام اطلاعاتی که وارد مغزشان می‌شود را تجزیه و تحلیل کرده و کاربرد و معنای آن را درک کنند.
2. خلاقیت و دید روشنفکرانه
تفکر سنجشگرانه معمولا با خلاقیت همراه است. پیدا کردن چهارچوب‌های رفتاری مختلف برای یک موضوع خاص یا ارائه راه حل‌های جدید برای بررسی مسائل، نوعی تفکر سنجشگرانه است. برای اینکه بتوانید ادعا کنید که شما دارای تفکر انتقادی هستید، باید نگاه روشنفکرانه‌ای در رفتار و اعمال خود داشته باشید؛ چرا که بخش جدا نشدنی از تفکر انتقادی کنار گذاشتن هر نوع پیش فرض و یا قضاوت در مورد اطلاعات است. پس برای داشتن این مهارت باید هر گونه تعصب و جانبداری در تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارائه ایده‌ها را کنار بگذارید. .
3. تفکر انتقادی | مهارت حل مسئله
توانایی حل مسئله یکی دیگر از اساسی ترین ابعاد تفکر انتقادی است که مجموعه‌ای از تحلیل مسئله، ارائه راه حل، پیاده سازی آن و در نهایت ارزیابی طرح نهایی را در برمی‌گیرد. برای پیشش بردن فرآیند تفکر انتقادی به صورت موثر، لازم است تا در مرحلۀ آخر راه حل خود را ارائه دهید و خودتان تولید کننده یک ایده یا راه جدید برای حل مشکل باشید. در این صورت است که تفکر انتقادی کامل می‌شود.
4. ارتباط برقرار کردن
یکی از جنبه‌های تفکر انتقادی ارتباطات است. شاید بخواهید در موارد بسیاری اطلاعات و داده‌های خود را با دیگران (مثلا با کارفرمایان و یا همکاران، دوستان، هم کلاسی‌ها و خانواده) به اشتراک بگذارید؛ باید با آن‌ها ارتباط برقرار کنید تا مفاهیم را انتقال دهید. در نهایت برای کارکرد بهتر تفکر انتقادی و به دنبال آن برای حل مشکلات نیاز به برقراری ارتباط سازنده به دیگران دارید.
چگونه مهارت تفکر انتقادی را در خود پرورش دهیم؟
برای پرورش تفکر انتقادی راهکارهای موثری وجود دارد که عبارتند از:
1. سوال بپرسید
در مورد موضوعات مختلف ذهنتان سوال‌های اساسی بپرسید. ممکن است در هنگام مواجه با یک مساله خاص، تفسیر پیچیده‌ای از مشکل دریافت کنید، دچار سردرگمی شوید و سوال‌های پیچیده تری برایتان به وجود بیاید. سوال‌های اساسی و اولیه را فراموش نکنید و ذهنتان را به پرسش سوال‌های اساسی مربوط به موضوع تمرین دهید. سعی کنید سر هر مسئله‌ای در مورد جنبه‌های مختلف آن در ذهن خود سوال بپرسید. در این صورت ذهنتان به سوال پرسیدن عادت کرده و علاوه بر آن به صورت ناخوداگاه به دنبال پاسخ آن می‌گردد. خودتان نیز سعی کنید به دنبال راه حل‌های ساده بگردید.
2. در مورد فرضیه ها و باورهایتان تجدید نظر کنید
نکته‌ای که در تقویت مهارت تفکر انتقادی اهمیت دارد، زیر سوال بردن فرضیه‌های اساسی است. همۀ انسان‌ها نسبت به مسائل گوناگون عقاید و باورهایی دارند. در واقع این شیوۀ ذهن برای پردازش اطلاعات است تا بتواند بر اساس آن عقاید تصمیم بگیرد. اما مغز انسان در بسیاری از موارد دچار خطا و اشتباه می‌شود. پس دید خود را گسترش دهید و در مورد باورهایتان بیشتر فکر کنید. آن‌ها را زیر سوال ببرید و از خود بپرسید که اگر تمام باورهایتان درست و حقیقی نباشند چه می‌شود؟
3. با انسان های موفق و باهوش در ارتباط باشید
برای افزایش مهارت تفکر انتقادی از انسان‌هایی که این مهارت را دارند، یاد بگیرید. هیچ چیز به اندازۀ یادگیری از دوستان موثر نیست. پس دوستان خود را با احتیاط انتخاب کنید و بیشتر با افراد موفق و باهوش ارتباط داشته باشید. می‌توانید از تجربیات و ماجراهای آنان با خبر شوید و آن‌ها را در ذهن خود تحلیل کنید. افراد باهوش معمولا نظرات هوشمندانه و راه حل‌های موثری بلدند. دوستان شما خواه ناخواه تاثیرات زیادی بر شما به جا می‌گذارند.
4. با تفکر انتقادی از زوایای گوناگون به قضایا فکر کنید
سعی کنید در مواجه با مسائل گوناگون جای علت و معلول را عوض کنید و از نگاه دیگری قضایا را در نظر بگیرید. در این مورد می‌توان مسئلۀ معروف مرغ و تخم مرغ را در نظر گرفت. این موضوع نمونه‌ای از وارونه فکر کردن است. (مرغ تخم می‌گذارد، پس ابتدا مرغ وجود داشته است اما خود مرغ چگونه به وجود آمده؟ از تخم مرغ؟ پس اول تخم مرغ به وجود آمده؟) در مورد مسائل مختلف این مثال را در نظر داشته باشید؛ هر چیزی می‌تواند هم علت و هم معلول باشد.
پس اندیشیدن به مسائل از زوایای مختلف آن‌ها می‌تواند شما را در زمینۀ تقویت مهارت تفکر انتقادی یاری دهد.
5. نگذارید یادگیری متوقف شود
پرورش تفکر انتقادی چیزی نیست که در جایی متوقف شود. در نتیجه بسیار اهمیت دارد که در همه سنین برای پرورش آن تلاش کرده و نگذارید ذهنتان دچار کسالت و رکود گردد. به همین منظور لازم است همواره حس کنجکاوی خود را تقویت کرده و به یادگیری ادامه دهید. این یادگیری می‌تواند از طریق حرف زدن با دیگران، مطالعه کتاب‌ها و یا گوش دادن به مطالب آموزنده حاصل شود. آنچه بیش از روش‌های یادگیری اهمیت دارد این است که راهی بیابید تا ذهنتان را فعال نگه داشته تا همیشه سوالی برای پرسیدن در آن وجود داشته باشد.
6. خودتان را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید
برای آنکه بتوانید تفکر انتقادی داشته باشید لازم است پیش از هرچیزی خودتان را به چالش بکشید. برای مثال استدلال‌ها و عقایدتان را مورد بازنگری قرار دهید و از خود بپرسید که چه چیز باعث شده این گونه بیاندیشید. افرادی که خودشان را به چالش می‌کشند و باورهایشان را تجزیه و تحلیل می‌کنند نه تنها از تفکر انتقادی بالاتری برخوردارند بلکه تعصب کم‌تری نیز داشته و می‌توانند راحت‌تر ایده‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند.
7. از بمباران اطلاعاتی بپرهیزید!
ما در دورانی زندگی می‌کنیم که به وسیله گوشی‌ها و ابزارهای هوشمند دائما در معرض بمباران اطلاعاتی قرار داریم. پیام رسان‌های مختلف دائما با حجم زیادی از اخبار و موضوعات ما را احاطه می‌کنند و مسلما ذهن ما توانایی پردازش همه این‌ها را ندارد. برای داشتن ذهنی پویا و در عین حال انتقادگر، لازم است که بتوانید این حجم از اطلاعات را مدیریت کرده و از تلاش برای تجزیه و تحلیل بیش از حد بپرهیزید. توجه داشته باشید که کیفیت اطلاعات پردازش شده و درک آن‌ها بیشتر از تعداد موضوعاتی که در روز می‌خوانید اهمیت دارند. در نتیجه بهتر است تمرکز خود را بر چند مورد خاص معطوف کرده و از زوایای مختلف به بررسی آن‌ها بپردازید.
8. تفکر انتقادی | گوش دادن فعال را تمرین کنید
بسیاری از افراد در طول روز تنها مکالمات اطراف را می‌شنوند اما آنقدر در اندیشه‌های خود غرق شده‌اند که دقت چندانی به آن‌ها نکرده و گویی در گفت و گوهای روزمره اصلا حضور ندارند. یکی از راه های پرورش تفکر انتقادی این است که ابتدا گوش کردن درست و فعال را یاد بگیرید. به این منظور لازم است در هنگام صحبت کردن دیگران دست از انجام کارهای دیگر بردارید و از زاویه چشم او به دنیا بنگرید. این مسئله نه تنها کمک می‌کند که با سبک‌های تفکر گوناگون آشنا شوید بلکه میزان مهارت همدلی شما را نیز افزایش می‌دهد.
9. شواهد موجود را بررسی نمایید
بسیاری از افراد عقاید سفت و سختی دارند که شواهد چندانی هم پشت آن‌ها وجود ندارد. به همین خاطر برای اینکه پویایی و انتقادگری ذهن خود را از دست ندهید در برخورد با هر طرز فکری از خود بپرسید که چه شواهدی در جهت تایید یا رد آن وجود دارد. بهتر است این شواهد را در جایی یادداشت کرده و به درستی به آن‌ها نگاه کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا راحت‌تر عقاید غلط را کنار بگذارید و موضوعات بیشتری را به چالش بکشید.
10. به دنبال منابع اطلاعات باشید
امروزه اخبار و اطلاعات نادرست و غیر موثق به راحتی و از طریق شبک‌های اجتماعی در میان مردم دست به دست می‌شوند. در این شرایط لازم است که کمی تامل کرده و هنگام مواجهه با اخبار و اطلاعات از خود بپرسید که این اطلاعات از کجا آمده است و چقدر می‌توان به این منابع اعتماد کرد. کسانی که هر چیزی را به راحتی باور می‌کنند و به دنبال منابع آن نمی‌گردند، نمی‌توانند تفکر انتقادی را به درستی در خود پرورش دهند.
11. تفکر انتقادی | پیش بینی کردن را تمرین کنید
پیش بینی کردن یکی از روش‌های بسیار مهمی است که به شما کمک می‌کند جوانب مختلف موضوعات را در نظر گرفته و برای رویارویی با رفتارهای مختلف از جانب دیگران آماده باشید. این موضوع به شما کمک می‌کند از نظر شناختی تک بعدی نبوده و با انعطاف پذیری بیشتری عمل کنید.
12. باورهای خود را در موقعیت های مختلف بیازمایید
بسیار اهمیت دارد که بدانید اکثر باورهای افراد به طور مطلق مثبت یا منفی نیستند و می‌توانند در موقعیت‌های مختلف کارآیی گوناگونی داشته باشند. از همین رو از به کاربردن راه حل‌های یکسان در برخورد با موقعیت‌های مختلف بپرهیزید. سعی کنید هر باور یا راه حل را در موقعیت خاص خود بررسی کنید و متناسب با بافت و زمینه‌ای که در آن قرار دارید، قضاوت نمایید.
انتهای پیام/
