حساسیت فصلی یکی از شایع‌ترین انواع آلرژی‌های امروزه است. از حساسیت فصلی و آلرژیک چه می‌دانید؟ آیا میتوانید انواع مختلف حساسیت را نام ببرید؟ دربارۀ حساسیت فصل بهار چه مقدار اطلاعات دارید؟ آیا میتوانید به همۀ سوالاتی که گفته شد پاسخ دهید؟ در صورتی که هنوز مطمئن نیستید که پاسخ شما به سوالات درست است یا نه و یا اصلاً پاسخ‌ها را نمی‌دانید، به شما پیشنهاد می‌کنیم که با ما همراه باشید تا تمامیِ آنچه که بایستی راجع به حساسیت فصلی بدانید را به شما ارائه دهیم.
انواع حساسیت (آلرژی)
شاید بهتر باشد که پیش از دانستن انواع حساسیت‌ها مانند حساسیت فصلی بهار، اطلاعاتی کلی از خود حساسیت بدانید تا به درک انواع آن‌ها کمک شود. حساسیت یا آلرژی زمانی‌است که سیستم ایمنی بدن در برابر برخی از عوامل مانند گرده‌ها پاسخ و واکنشی بیش از حد معمول ارائه می‌دهد؛ این موضوع در حالی‌است که سیستم ایمنی به صورت طبیعی در برابر این عوامل، پاسخ نمی‌دهد. این پاسخ(واکنش) بیش‌از اندازه می‌تواند به شکل مواردی چون «آبریزش بینی»، «سوزش»، «سردرد» و «عطسه‌های پشت‌سرهم» خود را نشان دهد. البته ناگفته نماند که خود نشانه‌های آلرژی، از نظر شدت پاسخ سیستم ایمنی، به سه دسته تقسیم می شوند:
- خفیف
- متوسط
- حاد
نشانه‌های حساسیت خفیف شاید در ابتدا مشکلی جدی برای فرد ایجاد نکنند اما تداوم آن‌ها به بیمار این آگاهی را می‌دهد که مبتلا به نوعی بیماری است و بایستی توسط پزشک معاینه شوند.
نشانه‌های متوسط عموماً بدون هیچ تداومی، باعث بروز مشکلاتی در زندگی عادی فرد می‌شوند و طبیعتاً با ضرورت بیشتری باعث می‌شوند تا فرد به پزشک مراجعه کند.
دستۀ سوم از نشانه‌های آلرژی با نام آنافیلاکسی، علائم جدی‌تر و حاد‌تری دارند که فوراً به مراقبت پزشکی نیاز دارند.
نکته‌ای مهم دیگر دربارۀ تشخیص وجود آلرژی است. در دورۀ حاضر که بیماری‌های مختلفی با علائم مشابهی در اطراف ما وجود دارد، لزوم تشخیص دقیق‌تر و درست‌تر اهمیت بالایی پیدا کرده است. مخصوصاً با شیوع بالای بیماری‌هایی همچون بیماری حاصله از ویروس کرونا (Covid-19) و مشابه‌بودن برخی از علائمِ آن با سرماخوردگی و حساسیت‌هایی مانند حساسیت فصلی بهار، بهترین‌کار پیشگیری و پس از آن در صورت بروز علائم، اقدام به انجام مراقبت‌های لازم تحت نظر پزشک است.
با توجه به شرایطی که توصیف شد رعایت بهداشت شخصی و پروتکل‌های بهداشتی مخصوص، بیش‌ازپیش مهم است. پیشگیری از بروز حساسیت‌هایی چون حساسیت فصلی، به عهدۀ هر شخص و با توجه به زمان و نوع آلرژی است که پزشک مربوطه می‌تواند در پاسخ به این سوال فردی، نقش بالایی داشته باشد.
عامل بروز حساسیت
حالا ممکن است این سوال برای‌تان پیش آمده باشد که عامل بروز حساسیت چیست؟ در پاسخ به این سوال می‌توانیم در همین حد بگوییم که هرکسی دچار آلرژی نمی‌شود و حساسیت‌ها، بیشتر وراثتی هستند که توسط ژن پدر، مادر و یا هردو به ژن فرزند منتقل شده‌اند. اما این نوید را هم به شما می‌دهیم که ممکن است فرزندی ژن حساسیتی مانند حساسیت فصلی را دارا باشد اما علائم آلرژی را از خود نشان ندهد و به راحتی به زندگی خود ادامه دهد، این درحالی‌ست که این فرزند می‌تواند منتقل‌کنندۀ این ژن به فرزند خود باشد به‌صورتی که وی احتمال دارد درگیر علائم آلرژی شود.
حال که به‌صورت جامع ولی مختصر با حساسیت آشنا شده‌اید، می‌توانیم به بررسی دسته‌بندی انواع حساسیت‌ها بپردازیم. حساسیت‌ها در مجموع در دوستۀ اصلی جای می‌گیرند که زیرگروه‌های دیگری از آن‌ها وجود دارد.
این دو دسته شامل دسته‌های زیر می‌باشند:
- حساسیت‌های دوره‌ای یا فصلی
- حساسیت‌های پایدار
همان‌طور که از اسم این دو دسته آشکار است، دستۀ اول از حساسیت‌ها با شروع دورۀ زمانی و فصلیِ خاصی رخ می‌دهند که در آن دوره، عاملی خاص موجب پیدایش علائم‌شان شده است؛ مانند گردۀ گیاهان در حساسیت فصلی بهار. دستۀ دوم برعکس دستۀ اول، می‌توانند در هر موقعی علائم خود را بروز دهند که بسته به فعالیت یا رخداد خاصی دارد. این فعالیت یا رخداد خاص می‌تواند مصرف ماده‌ای غذایی باشد که تا پیش از این هم، موجب بروز علائم آلرژیک می‌شده است.
در زیرشاخه‌های این دودسته به عواملی اشاره می‌شود که موجب پیدایش علائم می‌شوند. زیرشاخه‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- زیرشاخۀ انواع حساسیت‌های فصلی: حساسیت فصلی ایجاد شده توسط دانۀ گردۀ مربوط به گیاهان مانند گرده‌هایی که موجب بروز علائم حساسیت فصل بهار می‌شوند، کپک‌ها، حساسیت تنفسی و حساسیت به ذرات مختلف و متفاوتِ موجود در هوا
- زیرشاخۀ انواع حساسیت‌های پایدار: پرهای پرنده‌ها، برخی از مواد غذایی، حشرات، داروها، مادۀ شیمیایی، عوامل مربوط به حیوانات مثل مو یا مواد دفعیِ آن‌ها
در بین این عوامل اصلی، عوامل مهم دیگری همانند درختان نیز می‌توانند موجب پیدایش نشانه‌های حساسیت فصلی شوند. در ادامه به‌طور مشخص به یکی از انواع حساسیت فصلی به نام حساسیت فصل بهار اشاره می‌کنیم و هرآنچه که لازم است راجع به آن بدانید را طی چند بخش توضیح خواهیم داد.
حساسیت فصل بهار
همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره شد، حساسیت فصلی را با عنوان «یکی از شایع‌ترین انواع حساسیت» می‌شناسیم. حساسیت فصلی با نام دیگری نیز شناخته می‌شود که آن «تبِ یونجه» است. اصلی‌ترین دلیل استفاده از پسوندِ «فصلی» برای این نوع از حساسیت‌ها، بروز علائم آن‌ها در فصل‌های مشخصی از سال مانند بهار، تابستان و یا پاییز است. دلیل آن‌هم گردهافشانیِ برخری از گیاهانی‌است که در این فصول، شروع به فعالیت می‌کنند. دو راه اصلی برای ورود این گرده‌ها به بدن استنشاق آن‌ها از طریق بینی و یا ورودشان به بدن از طریق چشم‌ها است. در این زمان است که سیستم ایمنی، این مواد را تهدیدی خطرناک شناسایی کرده و شروع به پاسخی غیرطبیعی و شدید دربرابرشان می‌کند. اینجاست که اصطلاحاً می‌گوییم فرد مبتلا به حساسیت فصلی مانند حساسیت فصلی بهار شده است. در حساسیت فصل بهار نیز همانند دیگر انواع حساسیت فصلی، موادی شیمیایی برای مبارزه با این عوامل، آزاد و وارد خون می‌شوند.
اصطلاحی وجود دارد تحت عنوان «تب یونجه» که نام آن نیز در پارگراف قبل ذکر شد. این اصطلاح را برابر حساسیت فصلی می‌دانند اما می‌تواند کمی منحرف‌کننده نیز باشد. دلیل آن هم این است که برداشت یونجه به‌شکل سنتی در تابستان انجام می‌شود و حتی احتمال دارد که فقط در یک فصل به‌خصوص دیگر، این برداشت انجام شود. از این‌رو نمی‌توان به زمان دقیق بروز علائم حساسیت فصلی اشارۀ مستقیم کرد. ممکن است این حساسیت فصل بهار باشد یا پاییز و یا تابستان.
در حساسیت فصلی بهار عوامل مختلفی باعث بروز علائم آلرژیک می‌شوند؛ اما همچنان‌که در توضیحِ ابتداییِ حساسیت‌ها نیز گفته شد، اصلی‌ترین دلیل پیدایش این علائم، آلرژن‌ها هستند. آلرژن‌ها موادی هستند مانند گردۀ گل گیاه. در حقیقت هر ماده‌ای که باعث بروز علائم آلرژیک می‌شود را آلرژن یا همان حساسیت‌زا گوییم. بیشتر آلرژن‌هایی که باعث بروز علائم حساسیت فصل بهار می‌شوند در موارد زیر وجود دارند:
درخت نارون، بلوط، افرا، شاه‌بلوط، صنوبر، بید، گردو و چمن‌ها و کپک قارچ
در ادامه به چند نکتۀ مهم به صورت مختصر می‌پردازیم:
نکتۀ اول: در رابطه با حساسیت فصلی بهار، چمن در فصل تابستان خاصیت حساسیت‌زاییِ بالاتری نسبت به فصل بهار دارد.
نکتۀ دوم: گرده‌افشانی در مناطق مختلف، فصل مخصوص‌به‌خود را دارد.
نکتۀ سوم: سیستم ایمنی بدن هر فرد احتمال دارد که به یک یا چند نوع گردۀ مختلف واکنش دهد. از این‌رو ممکن است فردی از اوایل فصل بهار با ابتلای به حساسیت فصلی بهار تا پاییز دارای این علائم باشد و فردی دیگر فقط در فصل بهار، دارای علائم حساسیت فصل بهار باشد.
در بخش بعد، به علائم حساسیت فصل بهار خواهیم پرداخت.
علائم و نشانه‌های حساسیت فصل بهار
حساسیت فصل بهار خود را با علائم مختلفی نشان می‌دهد. این نوع از حساسیت فصلی می‌تواند منجر به احساس خارش در درون بینی، در چشم، سقف دهان و یا پشت گلو شود. در حساسیت فصلی بهار این احساس برای فرد مبتلا، ممکن است به صورت یکباره شروع شود و یا ممکن از در طول مدتی به درازا کشیده شود.
نشانۀ بعدی این حساسیت فصلی می‌تواند آبریزش بینی باشد. ترشحات موکوزی در حالت آبریزش به حرکت در می‌آیند. در همین حین است که ممکن است که گرفتگی بینی نیز نشانۀ دیگری برای حساسیت فصلی بهار باشد. علاوه‌بر آبریزش بینی، خارش بینی نیز می‌تواند همراه با این علامت آشکار شود.
در حساسیت فصل بهار ممکن است این آبریزش منحصر به بینی نباشد و چشم را هم شامل شود. آبریزش چشمِ حساسیت فصلی بهار درقالب آمدن اشک از چشم‌ها اتفاق می‌افتد. این آبریزش چشم ممکن است بسیار شدید باشد. از دیگر اثرات پاسخ آلرژیک بدن بر چشم در این حساسیت فصلی، می‌توان به تورم و قرمزی چشم‌ها و همچنین قرمزی پلک‌ها اشاره کرد.
پیش‌از این، به گرفتگی بینی به عنوان یکی از علائم حساسیت فصلی بهار کردیم. لازم است بدانید این گرفتگی در کودکان ممکن است باعث عفونت گوش‌ها شود. همچنین امکان دارد که رنگ بینی نیز تغییر کند و به سمت کبودی میل کند.
علامت دیگر حساسیت فصل بهار می‌تواند سردرد باشد. این سردرد می‌تواند از نوع سردرد سینوسی باشد که به علت پرشدن سینوس‌ها حس می‌شود. همچنین عفونت‌های سینوسی شود که سردرد از علائم شایع آن هست و همزمان با آن احساس فشار در چشم‌ها یا بینی نیز می‌تواند وجود داشته باشد.
از متداول‌ترین علائم دیگر حساسیت فصلی بهار می‌توان به عطسه اشاره کرد. این نشانه نیز ممکن است از علائمی باشد که باعث شود تا آلرژی را با سرماخوردگی اشتباه بگیرید. اما این‌گونه نیست. در چندبخش بعد به تشخیص فرق بین سرماخوردگی و حساسیت فصل بهار اشاره می‌کنیم.
سرفه‌کردن و احساس خس‌خس در سینه و تنگی نفس نیز از علائم نسبتاً شدت‌دارتر این حساسیت فصلی است. تحریک‌پذیری و مشکلات و اختلالات خواب نیز می‌توانند در رده علائم حساسیت فصل بهار قرار گیرند. احتمال بروز علائم خستگی، افسردگی و کم‌اشتهایی در ادامۀ بروز نشانه‌های ذکرشده نیز وجود دارد.
از دیگر علائم بارز این حساسیت فصلی، قرمزی، تورم و یا خارش پوست است؛ که این علائم به احتمال زیاد ممکن است همراه با هم بروز کنند. این علائم پوستی در حساسیت فصل بهار ممکن است به شکل کهیر نیز بروز کنند.
والدین از چه سنی باید به وجود علائم حساسیت بهاری در کودکشان توجه کنند؟
شاید ذکر سن دقیق و مشخصی برای ابتلای کودک به حساسیت فصل بهار، نه‌چندان مناسب باشد اما توجه به آمارها احتمالاً بتواند کارآمدتر باشد. با توجه به تحقیقات مربوطه، شیوع حساسیت غذایی در کودکان زیر 18 سال به کمتر از 5 درصد می‌رسد. آمار بروز حساسیت پوستی برای همین دسته از کودکان به کمتر از 11 درصد می‌رسد و برای حساسیت تنفسی به 17 درصد می‌رسد. اعداد و ارقام نشان‌دهندۀ شیوع قابل‌توجه این نوع از حساسیت‌ها به خصوص حساسیت تنفسی هستند. از این‌رو تقریباً 20 سال ابتداییِ زندگی برای مراقبت بسیار مهم است اما این حرف چندان عقلانی به‌نظر نمی‌رسد. از همین‌رو بهتر است که کودک خود را از ابتدای تولد از حیث بیماری‌هایی چون حساسیت فصلی بهار به دقت تحت‌نظر قرار دهید. اگر کودک‌تان هرساله، در زمان مشخصی از فصل بهار دارای علائمی است که در قسمت قبل گفته شد، بهتر است نسبت به معاینۀ پزشکی وی اقدام کنید. بروز علائم یکسان در زمانی مشخص و طولانی‌مدت‌بودنِ زمان آن به‌دلیل وجود آلرژن‌ها را می‌توان به عنوان یکی از مهم‌ترین نشانه‌های حساسیت فصلی بهار نام برد که می‌تواند در تشخیص بهتر به شما کمک کند.
چه گیاهانی باعث حساسیت فصل بهار می شوند
گیاهان مختلفی می‌توانند باعث بروز علائم حساسیت فصل بهار شوند که در بخش‌های پیشین به آن‌ها اشاره کردیم. در این بخش علاوه‌بر آن‌ها به موارد دیگری توجه می‌کنیم. اولین گیاه مورد توجه، گیاه «بابونه» است. این گیاه مؤثر در آرام‌بخشی، می‌تواند آرام و قرار را از مبتلایان به حساسیت فصل بهار بگیرد. نه‌تنها گردۀ این گیاه می‌تواند موجب بروز علائم حساسیت فصلی بهار شود بلکه برگ‌های آن نیز سبب بروز علائم پوستی می‌شود. نوشیدن دمنوش این گیاه نیز به کسانی که دارای حساسیت فصل بهار هستند توصیه نمی‌شود.
گیاه دیگری وجود دارد که علاوه‌بر جذابیت‌های بصری و بویایی‌اش، برای مبتلایان به حساسیت فصل بهار، کاملاً آزاردهنده است. آن گیاه «یاس» است. این گیاه در حساسیت فصلی بهار باعث بروز عطسۀ مداوم می‌شود.
تیرۀ گیاهان دیگری مانند چمن‌ها و علف‌ها نیز می‌توانند باعث بروز علائم حساسیت فصل بهار شوند. چمن‌هایی که موجب پیدایش علائم حساسیت فصلی بهار می‌شوند شامل چمن پنجه‌مرغی، چمن لولیوم و چمن مرتعی می‌باشند . علف‌ها نیز شامل علف باغ، علف سورگوم، علف دم‌گربه‌ایِ چمن‌زار می‌باشند.
از درختانی که باعث بروز علائم حساسیت فصلی می‌شوند می‌توان به درختان زیر اشاره کرد:
- درخت افرا
- توس(غان)
- بید
- زیتون
- اکالیپتوس
- سپیدار(صنوبر)
- آکاسیا
- درخت گل ابریشم
- کهور
- درخت کاج
- درخت چنار
تنوع بالای گیاهانی که موجب بروز واکنش‌های آلرژیک در حساسیت فصلی بهار می‌شوند به‌قدری بالا است که حتی ممکن است به‌طور دقیق نتوان مشخص کرد که سیستم ایمنی بدن فرد دقیقاً به کدام آلرژن یا آلرژن‌ها حساس است.
راه های بهبود حساسیت
راه‌های مختلفی برای کاهش علائم حساسیت فصلی همچون حساسیت فصلی بهار وجود دارد. از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر توجه کرد:
- در صورتی که کودک شما مبتلا به حساسیت فصل بهار است، در روزهای ابتدایی این فصل که باد بیشتری می‌وزد، وی را از خانه خارج نکنید تا در معرض عوامل حساسیت‌زا قرار نگیرد.
- اگر کودک خود را که مبتلا به حساسیت فصلی بهار است به خارج از منزل بردید بهتر است با استفاده وسایل مراقبتی-بهداشتی مانند ماسک او را در برابر ورود ذرات حساسیت‌زا مقاوم کنید (در استفاده از ماسک بهتر است با پزشک مربوطه هماهنگ شود). پس از بازگشت به منزل بهتر است که وی را به حمام برده و لباس‌های بیرون را بشویید تا از پاکیزگی در برابر آلرژن‌ها اطمینان حاصل شود.
- داخل خانه را از کپک‌ها پاکیزه کنید. وسایلی که امکان کپک‌زدن را دارند مانند کولر و یخچال را به دقت تمیز کنید.
- نشتی‌های شیرآلات را بگیرید تا باعث پیدایش کپک نشوند و موجب بروز و افزایش شدت علائم حساسیت فصلی بهار نشوند.
- حداقل یک‌بار در هر هفته نسبت به شستن روتختی‌ها و ملحفه‌ها در آب گرم اقدام کنید.
- تا حد امکان سعی کنید از انداختن فرش بر روی محیط خانه جلوگیری کنید.
- از پوشش‌های ضدحساسیت بر روی تخت، بالش و روتختی و چنین وسایلی استفاده کنید.
- رطوبت هوا را کاهش دهید. برای این‌کار میتوانید از دستگاه‌های مخصوص این کار استفاده کنید.
- موقع گردگیری اتاق‌ها و یا خانه، مطمئن شوید که فرزندتان در محیط نباشد.
علاوه‌بر این راهکارها، مواد غذایی وجود دارند که مصرف آن‌ها می‌تواند خاصیت بهبودکنندگی حساسیت فصلی بهار را دارا باشد. مانند عسل طبیعی.
چگونه فرق بین سرماخوردگی و حساسیت فصلی را تشخیص دهیم؟
بهتر است که تشخیص اصلی حساسیت فصلی بهار و سرماخوردگی توسط پزشک متخصص انجام شود. اما با این وجود علائمی وجود دارند که تاحدودی می‌توان مشخص کرد که فرد به سرماخوردگی مبتلا است یا به حساسیت فصلی؟
از مهم‌ترین علائمی که می‌توانند به تشخیص فرق بین سرماخوردگی و حساسیت فصلی باشند به شرح زیراند.
در حساسیت فصلی:
- تب و لرز را در بیمار مشاهده نمی‌کنیم.
- بیمار دارای عطسه‌های مکرر است.
- خارش گلو، بینی و گوش احساس می‌شود.
- ترشحات مخاط، شفاف هستند.
- وجود تنگی نفس و تورم مشاهده می‌شود.
- طولانی‌بودن مدت بروز این علائم به صورتی که بیش از 7 تا 10 روز طول می‌کشند.
با وجود دقت به این علائم در حساسیت فصلی بهار، بهتر است که مشورت اصلی و نهایی خود را با پزشک متخصص داشته باشید تا بهترین کمک پزشکی را دریافت کنید.
