یکتاپرس؛تروئیکای اروپایی شامل فرانسه، آلمان و انگلیس روز گذشته (جمعه ۲۸ شهریور) در اقدامی از پیش اعلام شده و با حمایت ایالات متحده، قطعنامه تداوم لغو تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را به رای گذاشتند. نتیجه این اقدام، تصمیم به بازگشت تمامی قطعنامه‌های تحریمی بود که بر اساس توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به برجام لغو شده بودند. تصمیمی که نه‌تنها نشانه‌ای از تشدید فشارهای غرب بر تهران است بلکه آخرین روزنه‌های دیپلماسی برای حل‌وفصل مناقشه هسته‌ای را با تهدیدی جدی مواجه کرده است. ده سال پس از طراحی و امضای برجام، روند تعامل اروپا با پرونده هسته‌ای ایران نشان‌دهنده فاصله گرفتن تدریجی این قاره از راهبردهای واقع‌بینانه و دیپلماسی مؤثر است. برجام، با هدف تضمین عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در ازای لغو تحریم‌ها و ایجاد فضای همکاری اقتصادی، در سطح بین‌الملل یک موفقیت نسبی دیپلماتیک محسوب می‌شد و امیدها را برای باز شدن درهای تعامل با ایران زنده نگه داشت اما تحولات چند سال اخیر نشان داده که سیاست اروپایی‌ها در مواجهه با ایران از مسیر طراحی‌شده خارج شده و بیشتر به واکنش‌های لحظه‌ای و اقدامات مبتنی بر فشار محدود شده است. پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، اروپا ۱۱ تعهد مشخص را برای حمایت از ادامه اجرای توافق هسته‌ای و حفظ منافع اقتصادی ایران اعلام کرد. این تعهدات شامل تضمین خرید نفت و گاز ایران، حمایت از بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی برای همکاری با تهران، راه‌اندازی کانال‌های مالی جایگزین، تسهیل صادرات غیرنفتی، گشایش خطوط اعتباری، تضمین دسترسی ایران به فناوری‌های پیشرفته، حمایت از سرمایه‌گذاری‌ها، حفاظت از دارایی‌های بلوکه‌شده، ارائه بیمه برای مبادلات، حفظ مسیرهای حمل و نقل و پایبندی به مکانیسم‌های شفاف نظارتی بود. برای عملیاتی کردن این تعهدات، اروپا سازوکار ویژه‌ای موسوم به «اینستکس» (INSTEX) را طراحی کرد که هدف آن تسهیل تبادلات مالی و اقتصادی با ایران و کاهش اثر تحریم‌های آمریکا بود. با این حال، سازوکار اینستکس هیچ‌گاه به ظرفیت واقعی خود نرسید و بیشتر در حد اعلامیه و ابزار نمادین باقی ماند. بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی به دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا از همکاری با ایران خودداری کردند و کانال مالی مذکور نتوانست جریان اقتصادی مورد انتظار را برقرار سازد. نتیجه این ناکامی، بی‌عملی اروپا در اجرای تعهداتش بود که باعث شد تلاش‌های تهران برای کاهش تنش و حفظ توازن منطقه‌ای با کندی و بی‌اثر شدن روبرو شود و اعتماد ایران به ظرفیت دیپلماسی اروپایی کاهش یابد. این روند در نهایت نشان داد که فاصله میان شعار و عمل اروپا، نه تنها امیدهای برجامی را کمرنگ کرده بلکه مسیر دیپلماسی واقعی را در مواجهه با ایران پیچیده‌تر ساخته است. ایران طی ماه‌های گذشته و حتی پس از آنکه در جریان یک تجاوز ۱۲ روزه، با بمباران تاسیسات هسته‌ای خود که تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار داشتند، مواجه شد، تلاش کرد تا با همکاری‌های فنی و سیاسی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تداوم مذاکرات با تروئیکای اروپایی، زمینه اعتمادسازی متقابل را فراهم کند. در همین راستا، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در میانه جنگ، راهی ژنو، مقر اروپایی سازمان ملل متحد شد تا در جریان دیدار با همتایان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی خود و همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن انتقاد از آن‌ها متعاقب حمایت شان از تجاوز نظامی اسرائیل علیه ایران، همچنان باب گفت‌وگو را با اروپا حفظ کند. دو دور گفت‌وگو در سطح معاونین وزرای خارجه در استانبول و ژنو نیز طی هفته‌های گذشته موید اراده تهران برای پیشبرد مسیر گفت‌وگو و دستیابی به توافق، در مرحله نخست و با اولویت بالا، برای پایان پرونده هسته‌ای و پس از آن اعتماد سازی برای مذاکرات احتمالی و توافق در آینده بود. وزیر امور خارجه کشورمان روز جمعه در پیامی در شبکه ایکس با اشاره به طرح پیشنهادی ایران برای تداوم مسیر دیپلماتیک که در جریان مکالمه تلفنی وی با وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در روز چهارشنبه ارائه شده بود، نوشت: «از جانب جمهوری اسلامی ایران، طرحی معقول و قابل‌اجرا را به همتایان اروپایی ارائه دادم تا از وقوع بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب در روزهای آینده جلوگیری شود.» ایران همچنین در ادامه اتخاذ گام‌های جدی برای جلوگیری از فعال شدن اسنپ‌بک، علی رغم انتقادات جدید، شفاف و منطقی به عملکرد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مدیرکل آن در زمان تجاوز نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران و بمباران تاسیسات هسته‌ای، گامی مهم در جهت بازتعریف همکاری خود با این نهاد ناظر بر برنامه هسته‌ای برداشت تا ابزار هرگونه بهانه‌جویی را از دست تروئیکای اروپایی بگیرد. بر مبنای توافقی که در قاهره و با تسهیلگری بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه مصر صورت گرفت، تهران تعهد کرد همکاری‌های فنی و نظارتی منطبق با تعهدات پادمانی خود را در صورت موافقت شورای عالی امنیت ملی، با آژانس انجام دهد. در همین راستا، عصر روز جمعه ۲۸ شهریور، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگویی تلفنی با سید عباس عراقچی، آخرین وضعیت توافق ایران و آژانس و موضوع اسنپ‌بک را بررسی کرد. عراقچی در این تماس، از تسلط فضای سیاسی بر نشست شورای حکام انتقاد و تاکید کرد که همکاری ایران با آژانس ماهیتی کاملاً فنی و در چارچوب مقررات بین‌المللی دارد. او همچنین یادآور شد که جمهوری اسلامی ایران همواره مسیر دیپلماسی و همکاری سازنده را دنبال کرده و هیچ اقدام سیاسی یا فشار غیرمنصفانه‌ای را که موجب تشدید تنش‌ها شود، نخواهد پذیرفت. وزارت امور خارجه در واکنش به اقدام سه کشور اروپایی، با صدور بیانیه‌ای، با تاکید مجدد بر این اصل که «جمهوری اسلامی ایران اقدام سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس در سوء استفاده از ساز و کار حل و فصل اختلاف برجام برای بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت که در سال ۲۰۱۵ به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام خاتمه یافته بودند، را به‌عنوان اقدامی غیر قانونی، ناموجه و تحریک‌آمیز محکوم می‌کند»، این واقعیت را مورد اشاره قرار داد که «مسئولیت کامل پیامدهای این اقدام، در صورتی که منجر به بازگشت قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت علیه ایران شود، بر عهده آمریکا و سه کشور اروپایی است که با تحریف واقعیت‌ها و طرح ادعاهای بی‌اساس، برخی کشورهای غیردائم عضو شورای امنیت را نیز برای همراهی کردن با خود تحت فشار قرار دادند.» اروپا که روزی خود را طراح و مدافع اصلی برجام معرفی می‌کرد، امروز عملاً در صف نخست فشار علیه ایران ایستاده است. آن‌ها نه‌تنها پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ نتوانستند تعهدات اقتصادی خود را اجرا کنند، بلکه با همراهی در حملات سیاسی و حتی نظامی آمریکا و اسرائیل علیه زیرساخت‌های هسته‌ای ایران، عملاً جانب متجاوز را گرفتند. تصمیم اخیر برای فعال‌سازی اسنپ‌بک، آخرین نشانه این بدعهدی است و در عمل به معنای بستن باب دیپلماسی تلقی می‌شود. و در نهایت آنکه، اقدام اروپا در فعال‌سازی اسنپ‌بک اشتباه راهبردی است زیرا اساساً بر فشار سیاسی و همسویی با واشنگتن و نه بر منطق گفت‌وگو و همکاری فنی مبتنی است. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که اروپا پیش از این نتوانسته بود تعهدات اقتصادی خود را در چارچوب برجام عملیاتی کند و همین بی‌عملی، اعتماد ایران به دیپلماسی اروپایی را کاهش داده است. فعال‌سازی اسنپ‌بک نه تنها فضاهای موجود برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای و اعتمادسازی متقابل را مسدود می‌کند، بلکه به تشدید تنش‌ها در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی دامن می‌زند و ریسک ورود به دوره‌ای از بحران‌ها و تنش‌های غیرقابل پیش‌بینی را افزایش می‌دهد، در حالی که راهکار واقعی برای تضمین امنیت و ثبات، همچنان دیپلماسی و گفت‌وگوی مسئولانه است اما «ایران نمی‌تواند تنها بازیگری باشد که مسئولیت اقدام را بر دوش می‌کشد.» انتهای پیام/
