غارها به عنوان یکی از جالب‌ترین و متنوع‌ترین ساختارهای طبیعی، دارای اهمیت زیادی هستند، در گذشته های دور اجدادمان در غارها زندگی می کردند یعنی سرپناهی برای گذشتگان ما بودند، علاوه بر این می توانند زیستگاه‌های منحصر به فردی برای گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی باشند، بسیاری از حیوانات شب‌زی مانند خفاش‌ها و برخی از انواع جانداران میکروسکوپی در این محیط‌ها زندگی می‌کنند.
غارها به دلیل شرایط خاص خود، می‌توانند اطلاعات مهمی درباره تاریخ زمین‌شناسی، تغییرات آب و هوایی و تکامل زیستی ارائه دهند، دانشمندان می‌توانند با مطالعه لایه‌های سنگی و رسوبات درون غارها، به درک بهتری از گذشته زمین و زندگی روی آن برسند.
علاوه بر این بسیاری از غارها دارای اهمیت فرهنگی و تاریخی هستند، آثار باستانی، نقاشی‌ها و حکاکی‌های قدیمی در دیوارهای برخی غارها یافت شده‌اند که نشان‌دهنده زندگی انسان‌های اولیه و اعتقادات آنها است، در کنار تمام اینها به عنوان جاذبه‌های گردشگری محبوب شناخته می‌شوند. بسیاری از افراد برای دیدن زیبایی‌های طبیعی، شکل‌های مختلف سنگ‌ها و نورپردازی‌های طبیعی به غارها سفر می‌کنند؛ علاوه بر این دنیای مرموز و شگفت انگیزی در غارها پنهان شده است، صداهای ترسناک و جک جک قطرات آب فضایی وهم برانگیز ایجاد می کند؛ پرواز ناگهانی خفاش ها فضایی ایجاد می کند که نشان می دهد در این دالان های تاریک بیشتر از آن چیزی که فکر می کنید زندگی وجود دارد.
غارها می‌توانند نقش مهمی در اکوسیستم‌های اطراف خود از جمله کمک به حفظ تنوع زیستی ایفا کنند، از این رو حفاظت از آنها از اهمیت زیادی برخوردار است، ایران به عنوان کشوری با تاریخ و فرهنگ غنی و طبیعتی چهارفصل، دارای تعداد زیادی غار است که به واسطه ویژگی‌های زمین‌شناسی، آب و هوایی و تاریخی خاص خود شکل گرفته‌اند، تخمین زده می شود که حدود ۲ هزار و ۵۰۰ غار در ایران وجود دارد که علیصدر، آهکی کتله خور، قوری قلعه، نمکدان قشم، خفاش ایلام، کافتر قلعه شیروان و دوسر یزد برخی از معروف ترین غارهای ایران هستند.
سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از عرصه های طبیعی برنامه هایی برای حفاظت از غارها دارد که درجه بندی آنها یکی از این اقدامات است، مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا با اشاره به اینکه حدود ۲ هزار غار در کشور دارای شناسنامه هستند گفت: از این تعداد ۱۹۳ غار در محدوده مناطق حفاظت سازمان محیط زیست شناسایی شده است که برنامه های حفاظتی برای آنها اجرا می شود. همچنین ۲۱ غار به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده اند.
محمدرضا اشرف زاده افزود: یکی از برنامه های حفاظتی درجه بندی غارها بر اساس اهمیت و موقعیت آنها است، در واقع بر اساس دستورالعمل حفاظت و بهره برداری از غارها، پس از ارزیابی اهمیت حفاظتی و بررسی شرایط فیزیکی، اجتماعی، زمین شناسی، باستانی، منابع آبی، تنوع زیستی، گردشگری و سایر شاخص های موثر درجه بندی می شوند، بر این اساس اکنون ۳۳ غار درجه بندی شده اند.
وی اظهار داشت: در این راستا جلسات کارگروه ملی غارشناسی به طور مداوم در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار و وضعیت غارها مورد بررسی قرار می گیرد که در ادامه این جلسات در اسفندماه سال گذشته ۱۲ غار در نقاط مختلف کشور درجه بندی شدند.
وی با اشاره به برگزاری جلسات کارگروه ملی غارشناسی ادامه داد: بر این اساس در سی و یکمین جلسه کارگروه ملی غارشناسی ایران که ۱۶ اسفندماه سال گذشته در سازمان محیط زیست برگزار شد ۱۰ غار با هدف مدیریت، حفاظت و بهره برداری پایدار غارها در ۵ استان آذربایجان غربی، مرکزی، خراسان جنوبی، کرمان و یزد درجه بندی شدند.
مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: این غارها شامل سهولان (اثر طبیعی ملی )، قلایچی (اثر طبیعی ملی )، دوکچی (اثر طبیعی ملی )، بابا جابر ، خان آباد، بتون، چهل دختران، تنگ غزال، پشوم و امین علی است، همچنین در سی و دومین جلسه کارگروه ملی غارشناسی ایران که ۲۶ اسفندماه سال گذشته برگزار شد نیز ۲ غار در استان هرمزگان شامل « رنگین کمان »و «هفت طبقه» درجه بندی شد.
وی تاکید کرد: غارها از نظر تنوع زیستی، محیط زیست، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارای اهمیت هستند، انسان ها نیز در دوره ای طولانی غار نشین بودند، همچنین از جنبه طبیعت گردی، گردشگری و حفاظت از ذخایر ژنتیکی از اهمیت زیادی برخوردار هستند، نکته مهم درباره غارها این است که به نوعی اکوسیستم های مجزا از محیط پیرامونی خودشان را دارند و این باعث می شود گونه های جانوری شاخص اندمیک در آنها رشد کند، گونه هایی که در هیچ نقطه دیگری پیدا نمی شوند، از این رو باعث می شود از نظر حفاظتی مورد توجه قرار بگیرند.
اشرف زاده درباره اهمیت درجه بندی غارها گفت: درجه بندی غارها هم از نظر اهمیت حفاظتی و هم زیستی مشخص می شود یعنی اگر گونه های اندمیک و شاخص داخل غاری باشد نشان دهنده اهمیت حفاظتی آن غار است، در واقع غارها پنجره ای رو به زمین هستند مثلا غارهای آبی ارتباط مستقیمی با آبهای زیر زمینی دارند مانند غار علیصدر، از این رو از نظر زمین شناختی و آب شناختی مورد اهمیت قرار دارد.
وی اظهار داشت: در واقع در کارگروه ملی غارشناسی تعداد زیادی از وزارتخانه ها مانند نیرو ، صمت و میراث فرهنگی و گردشگری عضو هستند که هر کدام از آنها از دیدگاه خودشان به غارها نگاه می کنند، مثلا نیرو از دید منابع آبی و میراث فرهنگی با دید آثار باستانی و انسان شناسی به این اکوسیستم نگاه می کنند از این رو هر کدام از نماینده ها در جلسات با دید خودشان یک غار را مورد بررسی قرار می دهند و در نهایت برای آن تصمیم گیری می شود.
اشرف زاده با اشاره به اینکه برای غارها ۴ درجه حفاظتی تعیین شده است گفت: غارهای درجه یک بالاترین درجه حفاظتی را دارند و کارهای تحقیقاتی و گردشگری در آنها ممنوع است، درجه ۲ گردشگری در آنها محدود است، درجه سه گردشگری متمرکز و درجه چهار محدودیت چندانی ندارد. همچنین برای هر کدام از این درجه بندی ها حریم حفاظتی تعیین شده به طوری که برای غارهای درجه یک ۳ کیلومتر، درجه ۲ دو کیلومتر، درجه سه یک کیلومتر حریم تعیین شده است، برای غارهای درجه چهار محدودیت چندانی وجود ندارد.
مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: البته اکنون در حال بازنگری دستورالعمل حفاظت و بهره برداری از غارها هستیم چون با این دستورالعمل در برخی موارد یک سری محدودیت هایی وجود دارد، در این دستورالعمل برای یک غار بیش از یک درجه نمی توان تعیین کرد در حالیکه تجربیات جهانی نشان می دهد برخی از غارها را می توان در چند درجه بندی جای داد بر این اساس در حال بازنگری آن هستیم که امیدواریم تا سه ماه اول سال این کار نهایی شود.
اشرف زاده با اشاره به غار کشف شده در روستای برزک کاشان گفت: این غار در سال ۱۳۹۸ به علت ترکیدگی لوله ای در خانه ای در روستای برزک کاشان کشف شد که در سی و دومین جلسه کارگروه ملی غارشناسی ایران، نام « وانیا» برای این غار تعیین شد.
