واشنگتن با محدود کردن ایران، یکی از شرکای کلیدی چین در زمینه انرژی را تضعیف می کند و نفوذ پکن را در منطقه ای که برای برنامه های طرح کمربند و جاده اش حیاتی است، محدود می کند.
مجله خبری آنلاین the cradle در تازه ترین نوشتار به بررسی اولویت های دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده در سیاست خارجی پرداخته و می نویسد: در طول دهه گذشته، چین حضور استراتژیک خود را در منطقه خلیج فارس عمیق تر کرده و به یک شریک تجاری برتر، واردکننده انرژی، سرمایه گذار و توسعه دهنده زیرساخت تبدیل شده است. غرب آسیا، به طور کلی، یک رابط زمینی و آبی حیاتی بین آسیا و اروپا است، مسیرهای ترانزیتی کلیدی برای موفقیت ابتکار کمربند و جاده (BRI) چین برای اتصال دو قاره در این منطقه قرار دارد. اما پروژه های بلندپروازانه غرب آسیا که توسط شی جین پینگ، رئیس جمهور چین راه اندازی شده می تواند در دولت دوم ترامپ با موانعی مواجه شود.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، تنها در دو ماه اول ریاست جمهوری خود، دستورات اجرایی را برای اولویت دادن به صنعت داخلی امضا کرد، تعرفه هایی را بر طیف گسترده ای از واردات خارجی وضع و دکترین «اول آمریکا» را احیا کرد. در حالی که چین قصد دارد روابط متنوع خود را با منطقه حفظ و گسترش دهد، به نظر می رسد واشنگتن و پکن در مسیر تشدید رقابت در یکی از حساس ترین عرصه های ژئوپلیتیکی جهان هستند.
یک سند طبقه بندی شده فاش شده، «راهنمای موقت دفاع استراتژیک ملی» که اخیرا در میان مقامات پنتاگون منتشر شده است، موضع تهاجمی فزاینده ایالات متحده را تأیید می کند. وزیر دفاع کابینه ترامپ درگیری احتمالی با چین بر سر تایوان را به عنوان اولویت اصلی معرفی کرد در حالی که مهار روسیه را به متحدان اروپایی برون سپاری کرده است. خطرات دیگری نیز به ویژه از سوی کره شمالی، ایران و روسیه در این سند مورد اشاره قرار گرفته اما نگاه استراتژیک به وضوح به چین دوخته شده است.
کاخ سفید ترامپ احتمالا قصد دارد صادرات نفت ایران را به صفر برساند که این وضعیت می تواند پرسش هایی را در مورد پاسخ ایران – چه از طریق تشدید تنش هسته ای و چه از طریق روش های دیگر – ایجاد کند. چنین شرایطی ممکن است محاسبات کشورهای عربی خلیج فارس و چین را به طور یکسان پیچیده کند.
هدف قرار دادن تهران برای تضعیف پکن
در این زمینه، ایالات متحده فشار بر متحدان خود را برای افزایش هزینه های دفاعی، به ویژه در اروپا، غرب آسیا و شرق آسیا افزایش می دهد. کارزار مداوم «فشار حداکثری» بر ایران هدفی دوگانه دارد: مهار تهران و مختل کردن صادرات نفت ایران به چین. منطق روشن است؛ واشنگتن با محدود کردن ایران، یکی از شرکای کلیدی چین در زمینه انرژی را تضعیف می کند و نفوذ پکن را در منطقه ای که برای برنامه های طرح کمربند و جاده اش حیاتی است، محدود می کند.
دکتر ناصر التمیمی، اقتصاددان سیاسی مستقر در بریتانیا و متخصص در روابط خلیج فارس و چین توضیح می دهد که واشنگتن احتمالا فشار بر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را برای فاصله گرفتن از پکن تشدید و به طور بالقوه از ابزارهای بی پرده برای دستیابی به این هدف استفاده خواهد کرد. با این حال، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ثابت کرده اند که در ایجاد توزان در حوزه سیاست خارجی ماهر هستند. برهمین اساس ناصر التمیمی انتظار دارد که آنها به استراتژی همسویی های متنوع خود برای حفظ استقلال و به حداکثر رساندن تامین منافع ادامه دهند.
در واقع، تا سال ۲۰۲۳، چین به شریک تجاری پیشرو برای اکثر کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا تبدیل شده بود. تجارت بین چین و منطقه تقریبا دو برابر شده است و از ۲۶۲.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ به بیش از ۵۰۷ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۲ رسیده است. چین اکنون بیش از نیمی از واردات نفت خام خود را از خلیج فارس تامین می کند. پکن با وجود تلاش ها برای جلوگیری از اتکای بیش از حد به یک تامین کننده، همچنان به منطقه به عنوان راه نجات وابسته است. در حالی که چین نفوذ محدودی بر محاسبات استراتژیک ریاض دارد، انتظار می رود که از جعبه ابزار اقتصادی خود برای کاهش تأثیر هرگونه معامله عربستان و آمریکا که منافع آن را تهدید می کند، به ویژه در زمینه فناوری، استفاده کند. پکن همچنین از چارچوب های نظامی به رهبری ایالات متحده مانند طرح ناتوی عربی - اسرائیلی خشمگین است و در حالی که هنوز نمی تواند با معماری امنیتی واشنگتن رقابت کند، احتمالا به دنبال جایگزین های خلاقانه برای تثبیت نقش خود خواهد بود.
آزمون جدید در منطقه
انتخاب مجدد ترامپ، همراه با جنگ جاری غزه، استراتژی دیرینه پکن برای برقراری توازن دیپلماتیک در سیاست خارجی خود را در معرض آزمایش قرار داده است. چین برای سال ها روابط صمیمانه خود را با همه بازیگران کلیدی منطقه از جمله عربستان سعودی، ایران، اسرائیل و قطر حفظ کرد اما تغییرات اخیر منطقه ای باعث تنظیم مجدد این روابط شده است. دکتر جان کالابرس، کارشناس چین و غرب آسیا در دانشگاه آمریکایی در واشنگتن دی سی، ادعا می کند که تحولات منطقه ای، نه رقابت قدرت های بزرگ، نیروی اصلی شکل دهنده واقعیت ژئوپلیتیکی جدید است.
با این حال، دوره دوم ترامپ احتمالا تلاش های واشنگتن را برای جلوگیری از محکم شدن جای پای نظامی چین در منطقه و تحت فشار قرار دادن متحدان برای ترجیح فناوری های غربی بر جایگزین های چینی همانطور که دولت بایدن سعی در انجام آن داشت، دو برابر خواهد کرد.
جان کالابرس در این باره می گوید: موفقیت چنین تلاش هایی تا حد زیادی به این بستگی دارد که آیا ایالات متحده می تواند با بخش خصوصی برای ارائه جایگزین های مناسب و رقابتی همکاری کند یا خیر. اگرچه چین در سال های اخیر در خاورمیانه نفوذ قابل توجهی داشته اما نقش آن – مانند ایالات متحده – به همان اندازه که با ملاحظات استراتژیک بازیگران منطقه ای شکل می گیرد در رقابت کلی با ایالات متحده نیز قرار دارد.
نفوذ منطقه ای چین در اسفند ۱۴۰۱ زمانی که میانجیگری کاهش تنش بین ایران و عربستان سعودی را برعهده گرفت، به طور کامل به نمایش گذاشته شد. در حالی که پکن از جانبداری مستقیم در بسیاری از پرونده های منطقه ای اجتناب کرده اما تلاش آن برای حفظ توازن در روابط هم تحت فشار قرار گرفته است.
احیای تحریم های ایالات متحده علیه ایران در دوران ترامپ و تهدیدهای مداوم به حمله ممکن است تهران را تحریک کند و خطر تشدید تنش هسته ای یا سایر اقدامات بی ثبات کننده را به همراه داشته باشد.
کالابرس هشدار می دهد که کاخ سفید ترامپ می تواند به دنبال از بین بردن توانایی ایران برای صادرات نفت باشد، موضعی تهاجمی که محاسبات منطقه ای را دگرگون می کند و پکن را به سمت هماهنگی نزدیک تر با تهران سوق می دهد.
او در این باره می گوید: کاخ سفید ترامپ احتمالا قصد دارد صادرات نفت ایران را به صفر برساند که این وضعیت می تواند پرسش هایی را در مورد پاسخ ایران – چه از طریق تشدید تنش هسته ای و چه از طریق روش های دیگر – ایجاد کند. چنین شرایطی ممکن است محاسبات کشورهای عربی خلیج فارس و چین را به طور یکسان پیچیده کند.
جنگ اسرائیل در غزه، عامل استرس زای دیگری را به تلاش های چین برای دیپلماسی متوازن اضافه کرده است. علیرغم عدم تضاد منافع مستقیم با تل آویو، امتناع پکن از محکوم کردن حماس و انتقاد تند آن از جنایات جنگی اسرائیل، روابط این کشور با اسرائیل را تیره کرده است.
سال گذشته، چین ۱۴ جناح فلسطینی را در یک نمایش نادر دیپلماسی شاتل گرد هم آورد که منجر به اعلامیه پکن در مورد وحدت فلسطین شد. تحلیلگران می گویند که این نشان دهنده جاه طلبی چین برای شکل دادن به یک راه حل سیاسی برای آرمان فلسطین و به چالش کشیدن اعتبار رو به زوال واشنگتن به عنوان یک میانجی است.
با ادامه نادیده گرفتن مسئله مبرم دولت فلسطین و تامین میلیاردها دلار سلاح بی رویه به اسرائیل توسط ایالات متحده این احتمال وجود دارد که جایگاه بیشتری به پکن واگذار شود که به طور پیوسته خود را به افکار عمومی اعراب و مسلمانان به عنوان یک بازیگر متعادل تر معرفی کرده است.
رقابت کریدورها
رقابت ژئوپلیتیکی در پروژه های زیرساختی دو طرف نیز آشکار می شود. کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) تحت حمایت ایالات متحده به عنوان وزنه تعادلی در برابر طرح کمربند و جاده چین قرار گرفته است. دکتر تمیمی معتقد است که بازیگران منطقه ای همزیستی عملگرایانه را ترجیح می دهند. بعید است که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور کامل یک طرف را در این رقابت انتخاب کنند.
با توجه به فضای گسترده تر بی ثباتی - از جمله جنگ تجاری احتمالی ایالات متحده و چین، درگیری اوکراین و تهدید جنگ ایالات متحده علیه ایران - مشخص نیست که آیا ترامپ می تواند دستور کار کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا را پیش ببرد یا خیر؟ این کریدور مانند طرح کمربند و جاده، یک پروژه بلندمدت است که موفقیت آن نه تنها به تعهد ایالات متحده، بلکه به همکاری چندجانبه پایدار نیز بستگی دارد.
در حالی که ردپای چین در منطقه قوی است، بازگشت ترامپ عدم اطمینان عمیقی را ایجاد می کند. تحلیلگران می ترسند که سیاست های نامنظم او می تواند به بی ثباتی دامن بزند، دستاوردهایی را که به سختی به دست آمده است از بین ببرد و قیمت انرژی را از سقف بالا ببرد. دکترین جدید ترامپ به جای هموار کردن مسیری به سوی صلح یا رفاه، ممکن است سقوط غرب آسیا را به عصر جدیدی از تکه تکه شدن و رقابت شدید قدرت های بزرگ تسریع کند.
