محمدرضا اشرف زاده با اشاره به ١۵ فروردین به عنوان روز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران افزود: ذخایر ژنتیکی و زیستی که دارای ارزش های اقتصادی، غذایی، پزشکی، حفاظتی، علمی، اجتماعی و فرهنگی هستند، نقش مهمی را در امنیت اقتصادی، غذایی، سیاسی، محیط زیستی و اجتماعی کشورها بازی می کنند. این موضوع از آن جنبه حائز اهمیت است که کشورهای در حال توسعه از نظر ذخایر ژنتیکی و زیستی نسبت به کشورهای توسعه یافته دارای غنای بالاتری هستند، در حالی که کشورهای توسعه یافته از نظر فناوری های بهره برداری از این ذخایر قدرتمندتر هستند.
وی اظهارداشت: حفاظت و بهره برداری از ذخایر ژنتیکی در عین حال که از اهمیت زیادی برخوردار است، با حساسیت ها و مسائل پیچیده ای روبرو است. تجزیه و تخریب زیستگاه یا تغییر کاربری زمین، تغییر اقلیم، گونه های بیگانه مهاجم، بهره برداری بیش از حد، آلودگی، تجارت غیرقانونی و مسائل سیاسی در کنار مدیریت نامناسب منابع آب، آگاهی اندک، بودجه ناکافی، کمبود و نقصان تجهیزات و زیرساخت ها و کمبود نیروی انسانی از مهمترین مسائل و چالش های پیش روی حفاظت از ذخایر ژنتیکی و زیستی هستند.
وی افزود: پژوهش ها نشان می دهند که ارتباط مستقیمی بین حفاظت از تنوع زیستی و رفاه انسان وجود دارد. شناخت و استفاده از این ارتباطات می تواند به بسیج اراده سیاسی و منابع مورد نیاز برای تضمین آینده ای مثبت برای میراث زیستی و ژنتیکی ایران کمک کند.
وی گفت: حفاظت در داخل زیستگاه های طبیعی (از جمله مناطق حفاظت شده) و حفاظت در خارج از زیستگاه های طبیعی (از جمله نگهداری در اسارت و بانک های بافت، سلول، اسپرم، تخمک و جنین) به عنوان دو رویکرد اصلی حفاظت از ذخایر ژنتیکی و زیستی به شمار می روند. به رغم تنوع موجود در رویکردهای حفاظت در خارج از زیستگاه های طبیعی، به دلایل مختلف حفاظت از جمعیت ها در داخل زیستگاه های طبیعی نظیر مناطق حفاظت شده به منظور نگهداری از پتانسیل تکاملی ذخایر ژنتیکی (مثلاً حفظ ظرفیت سازگاری برای انعطاف‌پذیری در برابر تغییر اقلیم، بیماری های نوظهور و ...) دارای اهمیت ویژه ای است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر، مطالعات نشان می دهند در حالی که توسعه مناطق حفاظت شده از مهمترین راهبردها در حفاظت از ذخایر ژنتیکی و زیستی به شمار می رود، توجه جدی به ملاحظات محیط زیستی و حفاظتی و اجرای اقدامات مرتبط در سراسر پهنه‌های کشور، از مناطق صنعتی گرفته تا جاده ها، شهرها، زمین های کشاورزی و ...، به منظور حفاظت و بهره برداری پایدار و خردمندانه از تنوع زیستی و به عبارت دیگر دست یابی به توسعه پایدار و درخور الزامی است.
اشرف زاده گفت: امروزه، حفاظت از ذخایر ژنتیکی و زیستی نیازمند مداخلات کارشناسی برای اطمینان از فرآیندهای اکولوژیکی یا مدیریتی لازم برای حفظ جمعیت‌ها است. روند کنونی نشان می‌دهد که بدون خواست و مداخله حاکمیت، مشارکت تمامی ذینفعان (تمام دستگاه ها و سازمان های دولتی و غیردولتی و عموم مردم) و تقویت جدی تلاش‌های حفاظتی با تکیه بر دانش و فناوری های نوین، بسیاری از گونه‌ها و اکوسیستم‌های کشور طی سالهای آینده با فشار فزاینده‌ای برای بقا مواجه خواهند بود.
وی افزود: حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی پیوند ناگسستنی دارند، زیرا استفاده از ذخایر ژنتیکی به حفاظت از آنها وابسته است و در عین حال استفاده خردمندانه و پایدار می تواند به حفاظت از ذخایر ژنتیکی کمک کند. کشورهای مختلف، برای حفاظت از ذخایر ژنتیکی جانوری و گیاهی اقدام به توسعه راهبردها و برنامه‌های اقدام ملی کرده آمد این کشورها حفاظت از ذخایر ژنتیکی در تهدید و اندمیک (منحصربه‌فرد) را در اولویت قرار داده اند.
وی اظهارداشت: در برنامه های این کشورها به طور جدی تاکید شده است که اجرای راهبردهای حفاظت از ذخایر ژنتیکی باید توسط همه بازیگران از سیاست‌گذاران اصلی تا سازمان‌های دولتی و غیردولتی و وزارتخانه‌های مختلف، متخصصان، دانشگاهیان و جوامع محلی پشتیبانی شود.
اشرف زاده ادامه داد: همچنین در برنامه های این کشورها تاکید شده است که با توجه به حساسیت و اهمیت موضوع، بسیج منابع مالی مناسب و بلندمدت برای حفاظت و بهره برداری پایدار از ذخایر ژنتیکی و زیستی ملی بسیار حیاتی است. حفاظت و توسعه مشارکت های بین المللی و منطقه ای برای حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع ژنتیکی از جمله با کشورهای همسایه از مواردی است که باید مورد توجه باشد.
مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: کشور ایران از نظر ذخایر ژنتیکی و زیستی در جایگاه جهانی ویژه‌ای قرار دارد. ایران، در مقیاس بین المللی، به عنوان کشوری که دقیقاً در نقطه‌ی تلاقی سه منطقه اصلی زیست‌جغرافیایی جهان (پالئارکتیک، آفروتروپیکال و ایندومالایا) قرار دارد، نمونه‌ای بارز از یک منطقه گذار زیست‌جغرافیایی است.
وی افزود: ایران، در مقیاس منطقه ای، به عنوان پلی مهم بین شبه جزیره عربستان، مدیترانه، آسیای مرکزی و هند عمل می کند. هم پوشی با دو کانون از ۳۶ کانون داغ (مهم) تنوع زیستی جهان، در کنار سایر عوامل، ایران را به عنوان کشوری مهم از نظر ذخایر ژنتیکی و زیستی بدل نموده است.
وی اظهارداشت: تنوع ذخایر ژنتیکی و زیستی کنونی کشور، محصول شرایط امروزی و رویدادهای زمین شناختی و نوسانات اقلیمی گذشته است. پیچیدگی جغرافیایی ایران باعث ایجاد اقلیم های متنوع و آستانه‌ای از جمله اقلیم های سرد سیبری، معتدل مرطوب و داغ نیمه گرمسیری شده است. حدی ترین دماهای هوا در سطح زمین در کشور از منهای ۴۶ درجه سانتیگراد در شمال غرب ایران تا ۸۳/۸۰ درجه سانتیگراد در دشت لوت به ثبت رسیده است.
اشرف زاده ادامه داد: تاکنون حدود ٣٧ هزار و ۵٠٠ گونه جانوری و بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی در ایران شناسایی شده است. تعداد ۵۷۹ گونه پرنده، ۲۱۴ گونه پستاندار، ۲۸۴ گونه خزنده، ۲۳ گونه دوزیست و ۳۰۹ گونه ماهی آب شیرین در سطح کشور توصیف شده است. علاوه بر ماهیان آب شیرین، ۷۶۳ گونه از ماهیان دریایی در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر شناسایی شده اند.
وی افزود؛ تاکنون حدود ٣۵ هزار و ٢٨٣ گونه از بی مهرگان در کشور توصیف شده اند که بیش از ٣٢ هزار و ۶٠٠ گونه از آنها بندپایان هستند. بیش از ۹۴ درصد تنوع گونه ای جانوران کشور به بی مهرگان و کمتر از ۶ درصد به مهره داران تعلق دارد. حشرات (با حداقل ۲۶۸۰۰ گونه)، بیش از ۷۰ درصد از کل گونه های کشور را به خود اختصاص می دهند. به هر حال، بی مهرگان کشور تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده اند و برآوردها نشان می دهند که تعداد زیادی گونه از بی مهرگان کشور همچنان ناشناخته هستند.
مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در حالی که فهرست های دقیق و قابل اتکایی از اکثر گروه های بی مهرگان کشور وجود ندارد، در خصوص بسیاری از گروه های مهره داران نیز با نقص اطلاعاتی مواجه هستیم. این شکاف ها و نقص های اطلاعاتی سبب درک سطحی و برآوردهای اریب در خصوص مناطق داغ غنای زیستی می شوند. این امر به ویژه با توجه به نیازمندی حفاظتی بالا در این مناطق بسیار مهم است، زیرا فشارهای روزافزون ناشی از دخالت‌ها و فعالیت های انسانی، جوامع زیستی منحصر به فرد را تهدید می کنند.
وی اظهارداشت: توجه جدی به مطالعات در حوزه سیستماتیک حیات وحش به ویژه بی مهرگان برای درک موجودی و پراکنش جغرافیایی دارایی های کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. برای این منظور، تاکید می شود که مطالعات آرایه شناختی با بهره گیری از رویکرد رمزنگاری دی ان ای (دی ان ای بارکدینگ) یک پایه اطلاعاتی جامعی را برای برنامه های آتی حفاظت و مدیریت تنوع زیستی کشور فراهم می کند.
وی گفت: بر اساس آخرین اطلاعات اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، تعداد ۱۵۴ گونه از مهره داران ایران در فهرست گونه های در تهدید قرار دارند. برای نمونه، به پنج گونه ماهیان خاویاری کشور اشاره می شود که هر پنج گونه در فهرست IUCN در طبقه بحرانی انقراض (CR) قرار گرفته اند. قدمت جنگل های هیرکانی نیم رخ شمالی رشته کوه های البرز که از قدیمی ترین جنگل های جهان به شمار می روند و به عنوان اکوسیستم های باستانی شناخته می شوند به حدود ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال پیش می رسد. در حالی که امروزه، این جنگل ها همراه با جنگل های زاگرس و دیگر عرصه های جنگلی کشور با مسائل و چالش های حفاظتی متنوعی مواجه هستند.
اشرف زاده افزود: توسعه و تقویت برنامه ها و اقدامات برای حفاظت و بهره برداری پایدار از ذخایر ژنتیکی از اهمیت بالایی برخوردار است. شناسایی و توصیف ذخایر ژنتیکی با استفاده از تکنیک‌های ژنومی و فنوتیپی و ارزیابی ذخایر ژنتیک با استفاده از معیارهای اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی بسیار مهم هستند. > kimia: بهبود وضعیت پایش ذخایر ژنتیکی، متنوع سازی و پایداری بهره برداری از ذخایر ژنتیکی و مدیریت هماهنگ، هدفمند و هوشمند داده ها و اطلاعات، ایجاد زمینه دسترسی آسان به منابع ژنتیکی تحت کنترل و همچنین داده‌های غیرمحرمانه برای آموزش و پژوهش، توسعه و اجرای سیاست هایی برای تحریک نوآوری و یکپارچه سازی اهداف حفاظت و بهره برداری پایدار از ذخایر ژنتیکی در طرح ها و برنامه های ملی و دیگر سیاست های مرتبط (مانند توسعه روستایی، کشاورزی و جنگلداری)، استفاده از شاخص های استاندارد برای نظارت بر روندهای حفاظت و بهره برداری از ذخایر ژنتیکی و ارائه آنها در مجامع ملی و بین المللی مرتبط، توسعه استانداردهای بین المللی برای ارزیابی مجموعه های منابع ژنتیکی و جمعیت ها با هدف پایش روندها در حفاظت از تنوع ژنتیکی، پایش منظم تمامی اقدامات حفاظتی در داخل و خارج از زیستگاه های طبیعی و بهره برداری پایدار و انجام ارزیابی ریسک و تهدید با استفاده از شاخص های استاندارد از موارد قابل توجه در راستای حفاظت و بهره برداری پایدار از ذخایر ژنتیکی هستند.
وی تاکید کرد: باید سیاست های موجود کشور و چشم انداز قانونی و ابزارهای مرتبط با حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع ژنتیکی برای شناسایی شکاف ها و نیازمندی ها مورد بررسی قرار گیرد. توجه جدی به استفاده از تجهیزات و فناوری های نوین و دانش محوری نقش مهمی در حفاظت و بهره برداری پایدار ذخایر ژنتیکی و زیستی دارد. ایجاد زیرساخت‌های فنی، کارشناسی و تحقیقاتی یکپارچه ملی، مستندسازی و بهره برداری پایدار از منابع ژنتیکی و ایجاد برنامه های توسعه ظرفیت انسانی در حفاظت از منابع ژنتیکی و بهره برداری پایدار و همچنین یکپارچه سازی رویکردهای مرتبط با منابع ژنتیکی در سیاست ها و برنامه های موجود در دانشگاه و صنعت باید در دستور کار قرار گیرد.
وی ادامه داد: افزایش آگاهی تخصصی و همچنین آموزش و آگاهی عموم مردم، از جمله کودکان، در مورد ارزش‌های ذخایر ژنتیکی برای جامعه، وابستگی کشورها به منابع ژنتیکی و اهمیت حفظ تنوع ژنتیکی برای تداوم تامین نیازهای حیاتی انسان، نقش بسیار مهمی در حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور دارد.
اشرف زاده تاکید کرد: ضروری است که مشارکت و همکاری بین همه بازیگران در تمامی حوزه ها برای هم افزایی و یکپارچه سازی نقش بازیگران و ذینفعان منابع ژنتیکی و همچنین تقویت و مستحکم سازی پیوندهای بین آنها در دستور کار قرار گیرد. ایجاد ظرفیت و توسعه فعالیت‌های مشترک در زمینه حمایت از زیرساخت‌های اطلاعاتی و دسترسی بهتر به همه منابع مرتبط و اشتراک‌گذاری داده‌ها و ظرفیت سازی در زمینه نوآوری و خلاقیت ها در راستای شناسایی و حل مسائل و مشکلات از دیگر موارد مهم هستند.
وی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست، به استناد قوانین بالادستی از جمله قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور، متولی حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور در حوزه حیات وحش است. در این راستا برنامه های مهمی را در دست اجرا دارد.
وی افزود: به روز رسانی و تقویت بانک های ژن ستادی و منطقه ای و همچنین مجموعه زیست بانک های گیاهی و جانوری مستقر در سازمان حفاظت محیط زیست، راه اندازی و تکمیل پایگاه داده (اطلس) تنوع زیستی ایران، تهیه نقشه ژنتیکی گونه های جانوری و گیاهی در تهدید و اندمیک کشور، رمزنگاری دی ان ای (DNA Barcoding) آرایه های مختلف حیات وحش کشور، شناسایی و تهیه فهرست گونه های گیاهی و جانوری در اکوسیستم های مختلف خشکی و آبی، حفاظت و احیاء گونه های در تهدید و اندمیک جانوری و گیاهی، اجرای برنامه های آموزشی و فرهنگ سازی، برگزاری نشست های تخصصی، برنامه ریزی و مدیریت در زمینه گونه های بیگانه مهاجم و همچنین کنترل و مدیریت آفات و بیماری های گیاهی و جانوری از برنامه های در دست اقدام سازمان محیط‌زیست است.
به گزارش ایرنا، با توجه به اهمیت حفاظت از تنوع زیستی کشور و به منظور فرهنگ سازی در این زمینه ١۵ فروردین ماه به عنوان روز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی نامگذاری شد و از سال ١٣٩۴ در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.
