امروز اول فروردین ماه نود و سومین سالروز چاپ اولین اسکانس در بانک ملی ایران در سال ۱۳۱۱ است.
ناصرالدین شاه همزمان با واگذار کردن انحصار ساخت و بهره‌برداری از راه زمینی و خط آهن، سد، معادن، کانال‌های انتقال آب، قنوات و کانال‌ها و جنگل‌ها و گمرکات کشور به ارون جولیوس دو روییتر یهودی‌تبار، امتیاز تاسیس بانک را هم به آنان واگذار کرد و تاجران انگلیسی نیز با تاسیس بانک شاهی ایران به مدت ۴۰ سال نبض نظام مالی و بانکی ایران را در دست گرفتند.
این وضعیت تا تاسیس بانک ملی ایران و چاپ اولین اسکناس در سال ۱۳۱۱ ادامه داشت.
سابقه چاپ اسکانس در ایران به قرن هفتم هجری - سال ۶۷۲ شمسی - و به دوره تسلط ایلخانان مغول در ایران بر می‌گردد. در آن مقطع ذخائر خزانه گی‌خاتو پنجمین شاه مغول و برادر ارغون شاه مغول به کمترین حد خود رسید.
در چنین شرایطی بحرانی‌ایی شاه و وزیرش خواجه صدرالدین احمد خالدی زنجانی ملقب به صدرجهان به واسطه عزالدین مظفر مشاورشان، از وجود پول کاغذی به نام «چاو» که سال‌ها قبل در سرزمین چین تولید و چاپ شده بود مطلع شدند.
صدرجهان با مشاوره پولاد چینگ سانگ سفیر دربار شهر خانْبالِغْ - پکن - در ایران، پول کاغذی چاو را در ایران چاپ کرد. او در شهرهای مهم ایران محلی به نام چاوخانه راه انداخت و مردم را مجبور کرد تا در برابر تحویل سکه‌های طلا و نقره، پول‌های کاغذی دریافت کنند که البته با مقاومت آنان روبرو شد.
مردم در تبریز در اعتراض به این اقدام شاه مغول شورش کردند و پول کاغذی چاو مدتی بعد از دور خارج شد.
اسکناس ایرانی
۵۰۰ سال بعد از عدم استقبال مردم و شکست چاپ پول کاغذی چاو در ایران «اسکانس» در سال ۱۱۷۶ شمسی در دوره سلطنت فتحعلی دومین شاه قاجار وارد چرخه تبادلات پولی کشورمان شد. از همان زمان طلا و نقره به عنوان پشتوانه اسکناس، مبنای محاسبات خزانه شاهان در نظر گرفته شد.
سابقه انتشار اسکناس در ایران به سه دوره ۱۲۶۸ تا ۱۳۰۹، ۱۳۰۹ تا ۱۳۳۹ و ۱۳۳۹ تاکنون بر می‌گردد.
چند ماه بعد از به ثمر رسیدن نهضت اسلامی و به پیروزی رسیدن انقلاب اسلامی در ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اولین سری اسکناس‌هایش را چاپ و منتشر کرد. در این اسکناس‌ها تمثال محمدرضا شاه با طرحی دیگر جایگزین شد و روی ته‌نقش آنها هم نخست شیر و خورشید و بعد نشان موقت جمهوری اسلامی چاپ شد.
سری جدید اسکناس‌های بانک مرکزی امضای علی اردلان وزیر اقتصاد و دارایی و محمدعلی مولوی رییس‌کل بانک مرکزی را پای خود داشت. در این سری اسکناس‌ها تصویر بارگاه امام رضا(ع) به‌جای تصویر شاه و نشان موقت جمهوری اسلامی که روی ته‌نقش چاپ شده بود، منتشر شد.
در سری اسکناس‌هایی که در سال ۱۳۶۰ چاپ و منتشر شد، ته‌نقش نشان رسمی جدید جمهوری اسلامی ایران بود.
در سال ۱۳۶۶ تصویر محمدحسین فهمیده جایگزین ته‌نقش قبلی شد.
از سال ۱۳۷۲ برای اولین بار تصویر تمثال آیت‌الله العظمی سید روح‌الله موسوی خمینی در روی اسکناس‌های ۱۰۰۰۰ ریالی چاپ شد و ته‌نقش این طی اسکناس‌ها نیز همین تصویر بود.
هم‌اکنون در ایران اسکناس‌های با ارقام ۲، ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰ و ۱۰۰ هزار ریالی چاپ و منتشر می‌شود. این اسکناس‌ها با رنگ‌های مختلف توسط متخصصان بانکی کشورمان چاپ و منتشر می‌شوند. روی همه این اسکناس‌ها تصویر و ته‌نقش امام خمینی قرار دارد.
سال‌هاست با افزایش نرخ تورم و افت ارزش برابری پول ملی، چاپ و منتشر انوع چک‌های بانکی در کشور رایج شده است. چک‌های بانکی با نام «ایران‌چک» در بازار پولی و بانکی توزیع شده است. ایران‌چک‌ها با رقم ۵۰۰ هزار و یک میلیون ریال چاپ می‌شود. در ۱۳۸۵ شمار اسکناس‌های در گردش کشور هفت میلیارد و ۳۰۰ میلیون برگ و سرانه آن برای هر ایرانی ۱۰۰ برگ بود.
برای جمع‌آوری، جایگزینی و از بین بردن اسکناس‌های فرسوده به طور متوسط ۱۲۰ میلیارد ریال در سال هزینه می‌شود.
با توسعه و گسترش نظام بانک‌داری الکترونیکی و رواج کارت‌های بانکی الکترونیکی اسکناس پول جایگاه گذشته‌اش در نظام اقتصادی و داد و ستدهای مالی از دست داده است.
منابع:
سایت عبدالله شهبازی، مورخ
وسکانیان، گ. آ. ، فرهنگ روسی به فارسی، تهران، ۱۳۷۲ش
مشیری، مهشید، فرهنگ واژه‌های اروپایی در فارسی، تهران: نشر البرز، ۱۳۷۱خ
انتهای پیام
