به اعتقاد کارشناسان، یکی از مسائل کلیدی در بحث انرژی ایران، عدم تعریف دقیق مفهوم «ناترازی» است. درحالی‌که ایران از بزرگترین تولیدکننده گاز جهان شناخته می‌شود اما حجم صادرات گاز کشور چشمگیر نیست.
ناترازی به معنای نبود انرژی نیست، بلکه به نحوه مدیریت تولید، مصرف و تنوع منابع انرژی مربوط می‌شود. در بسیاری از کشورها، اختلاف تولید و مصرف گاز تنها ۱۵ تا ۲۰ درصد است، درحالی‌که در ایران مصرف بی‌رویه و بدون الگوی مشخص فشار مضاعفی به تولید وارد کرده است.
در این راستا، دلایل ناترازی انرژی و راهکارهای رفع آن در نشست تخصصی «بررسی ناترازی گاز در ایران و راهکارهای کاهش آن» در دهمین کنگره راهبردی و نمایشگاه نفت و نیرو بررسی شد.
در این نشست سعید پاک‌سرشت، مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: قانون اصلاح الگوی مصرف با هدف بهینه‌سازی مصرف منابع و کاهش اتلاف آنها در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی تدوین شده است. این قانون به ترویج مصرف بهینه انرژ،ی آب، مواد اولیه و منابع طبیعی تأکید دارد و همسو با توسعه پایدار اجرا می‌شود.
وی افزود: از جمله سیاست‌های مرتبط با این قانون می‌توان به گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی از طریق بهینه‌سازی سیستم‌های تولید و مصرف انرژی، توسعه حمل‌ونقل عمومی و افزایش بهره‌وری انرژی در صنایع اشاره کرد. همچنین، مدیریت صحیح منابع آب و کاهش هدررفت آن از دیگر اهداف مهم این قانون محسوب می‌شود.
مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران تصریح کرد: با وجود اهمیت بالای گاز در تأمین انرژی کشور و نقش کلیدی آن در اقتصاد، تا مدت‌ها در مقایسه با بخش‌های دیگر مانند برق یا آب، توجه کمتری به اصلاح الگوی مصرف آن شده بود. با این حال، از پارسال، این موضوع کم‌کم در دستور کار قرار گرفته و تلاش‌هایی برای بهبود مدیریت مصرف گاز آغاز شده است.
پاک‌سرشت گفت: درست است که بسیاری از چالش‌های موجود در حوزه گاز و انرژی سال‌هاست شناسایی و حتی راهکارهایی برای آنها در قوانین و برنامه‌ها گنجانده شده، اما اجرای این راهکارها با موانع جدی مواجه بوده است.
وی در تشریح دلایل اصلی این تأخیر و دشواری در اجرای این راهکارها بیان کرد: نظام دیوان‌سالاری پیچیده و ساختار بوروکراتیک و تعدد نهادهای تصمیم‌گیر سبب می‌شود فرآیند اجرا کند و پراکنده باشد. اجرای سیاست‌هایی مانند آزادسازی قیمت‌ها یا ایجاد بازار رقابتی، نیازمند اراده سیاسی بلندمدت است. اقتصاد ایران به‌شدت به انرژی‌های فسیلی وابسته است و این امر انگیزه کافی برای تغییر در الگوهای مصرف یا جذب سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو را تضعیف می‌کند. پیاده‌سازی بسیاری از راهکارها (مانند ایجاد بازار آزاد انرژی یا کاهش تلفات در شبکه‌ها) نیازمند زیرساخت‌های فنی و مدیریتی پیشرفته است.
مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران تصریح کرد: این موارد را تمام دولت‌مردان و سیاست‌گذاران می‌دانند، اما چرا این کار به سرانجام نمی‌رسد؟ گره کار بیش از هر چیز به اراده سیاسی قوی و برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز دارد. بدون این دو عنصر، حتی بهترین قوانین و راهکارها نیز اجرایی نخواهند شد. زمینه اجرای این راهکارها در جامعه وجود ندارد و بدون این زمینه کار پیش نمی‌رود.
لزوم بازنگری در سیاست‌های کلان انرژی
احمد نصیری - عضو هیئت رئیسه صندوق بازنشستگی کشور نیز در این نشست درباره چالش‌های ناترازی انرژی در ایران و راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت ابتدا به تعریف ناترازی پرداخت و گفت: یکی از مسائل کلیدی در بحث انرژی ایران، عدم تعریف دقیق مفهوم «ناترازی» است. درحالی‌که ایران از بزرگترین تولیدکننده گاز جهان شناخته می‌شود اما حجم صادرات گاز کشور چشمگیر نیست.
وی افزود: ناترازی به معنای نبود انرژی نیست، بلکه به نحوه مدیریت تولید، مصرف و تنوع منابع انرژی مربوط می‌شود. در بسیاری از کشورها، اختلاف تولید و مصرف گاز تنها ۱۵ تا ۲۰ درصد است، درحالی‌که در ایران مصرف بی‌رویه و بدون الگوی مشخص فشار مضاعفی به تولید وارد کرده است.
می‌شود.
وی درباره چالش‌های اصلی تصریح کرد: در تمام برنامه‌های گذشته، توسعه دیپلماسی انرژی و استفاده از فرصت‌های بین‌المللی مورد غفلت قرار گرفته است. ادامه روند فعلی می‌تواند به توقف کامل تزریق گاز به نیروگاه‌ها در سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۱۲ منجر شود. بسیاری از اهداف برنامه‌ها بدون در نظر گرفتن محدودیت‌ها و واقعیت‌های موجود طراحی شده‌اند و بیشتر رویاپردازی بوده است.
سرپرست مدیریت برنامه‌ریزی پیشین شرکت ملی گاز ایران ضمن اشاره به برنامه هفتم توسعه بیان کرد: دربخش بهینه‌سازی انرژی، قانون برنامه تا حدودی آزادی بیشتری به بخش خصوصی داده است که می‌تواند نقطه عطفی برای جبران بخشی از مشکلات باشد.
صدیقی افزود: با وجود تلاش‌ها، حل بحران ناترازی گاز و اقتصاد انرژی نیازمند اصلاحات کلان، بهبود دیپلماسی انرژی و هماهنگی بیشتر بین نهادهای دولتی و خصوصی است. ادامه روند فعلی بدون ایجاد تغییرات ساختاری می‌تواند آینده انرژی کشور را با چالش‌های جدی مواجه کند.
نیروگاه‌ها بزرگترین مصرف‌کننده انرژی کشور
مصطفی ابراهیمی- مدیر پژوهش شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران نیز در این نشست گفت: طبق آمار ۱۴۰۰، کل انرژی عرضه شده در ایران معادل ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون بشکه نفت خام بوده است. بررسی این آمار نکات مهمی درباره ساختار تولید و مصرف انرژی کشور و چالش‌های موجود ارائه می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه سهم گاز از کل عرضه انرژی کشور ۷۲ درصد، نفت، فرآورده‌های نفتی سهمی معادل ۲۶.۵ درصد و زغال‌سنگ و سایر منابع کمتر از ۱.۵ درصد به خود اختصاص داده‌اند، افزود: نیروگاه‌ها بزرگترین مصرف‌کننده انرژی کشور هستند. از ۵۸۸ میلیون بشکه معادل انرژی تخصیصی به نیروگاه‌ها، ۳۷۸ میلیون بشکه برای تولید برق استفاده می‌شود و ۳۵ درصد انرژی نیز در نیروگاه‌ها تلف می‌شود.
مدیر پژوهش شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران ادامه داد: بخش خانگی نیز ۴۶۵ میلیون بشکه معادل انرژی مصرف می‌کند. مصرف بخش صنعت نیز ۴۴۴ میلیون بشکه معادل انرژی است که تنها ۱۴۳ میلیون آن به خوراک پتروشیمی‌ها اختصاص دارد، بخشی که می‌تواند تولید درآمد ملی مضاعف داشته باشد.
ابراهیمی درباره چالش‌های اصلی اظهار کرد: بخش عمده‌ای از انرژی کشور وابسته به گاز طبیعی است که خطرات اقتصادی و زیست‌محیطی وابستگی به یک منبع انرژی را افزایش می‌دهد. نبود دید جامع و هماهنگی بین بخش‌های مختلف، بزرگترین عامل ناترازی در بخش انرژی است. نزدیک به یک‌سوم انرژی تخصیصی به نیروگاه‌ها هدر می‌رود، که نشان‌دهنده ناکارآمدی فناوری و تجهیزات قدیمی است.
انتهای پیام
