منطقه امن در روانشناسی چیست؟

به گزارش گروه اجتماعی یکتا پرس، زندگی پر از فرصت‌های ارزشمندی است که با استفاده از آنها امکان رشد و ترقی خواهیم داشت. منتها متأسفانه بسیاری از ما از اینکه قدمی رو به جلو برداریم واهمه داریم. وقتی نیازمان به خوراک، پوشاک، و مکانی برای استراحت برطرف شده است، چرا باید خود را به زحمت بیندازیم و برای پیشرفت تلاش کنیم؟ بیشتر مواقع، آنچه ما را از پیشرفت بازمی‌دارد و اجازه خروج از منطقه امن ذهنی را از ما سلب می‌کند طرز فکری شبیه به این است، و نه ناآگاهی یا نداشتن دانش و مهارت. خبر خوب آنکه اگر بخواهیم و اراده کنیم، می‌توانیم این طرز فکر را تغییر دهیم. 

مفهوم منطقه امن در روانشناسی

پیش از هر چیز، بیایید ببینیم منطقه امن در روانشناسی یا کامفورت زون چیست و به چه حالتی از ذهن اشاره دارد. جودیث باردویک (Judith Bardwick) متفکری است که در سال ۱۹۹۱ این عبارت را برای بار نخست در کتابش تحت عنوان «خطر در منطقه امن (Danger in the Comfort Zone)» به کار برد. او در این اثر منطقه امن را این‌گونه توصیف می‌کند:

منطقه امن به حالتی رفتاری اشاره دارد که طی آن شخص اضطراب و استرسی احساس نمی‌کند، الگوهای رفتاری محدودی دارد، معمولا تغییر و پیشرفتی در عملکردش مشاهده نمی‌شود و از پذیرفتن ریسک دوری می‌کند.

طبق این توصیف، اگر در منطقه امن ذهنی باشیم، انگیزه‌ای برای پیشرفت در کار و زندگی احساس نخواهیم کرد و ترجیحمان بر این است که به انجام کارهای معمولی و روزمره ادامه دهیم و آنچه را که اکنون در اختیار داریم (که البته در این شرایط ذهنی چیز خاصی نیست و فقط امکانات اولیه برای بقا را دربرمی‌گیرد) با پذیرفتن ریسک به خطر نیندازیم.

مزایای خارج شدن از منطقه امن در روانشناسی

رهایی از ذهنیت ثابت و یافتن ذهنیت رشد

کارول دوئِک (Carol Dweck) روان‌شناسی آمریکایی است که با انجام تحقیقات گسترده به وجود دو سیستم اعتقادی متفاوت پی برد: ذهنیت ثابت (Fixed Mindset) در مقابل ذهنیت رشد (Growth Mindset).

در طرز فکر اول، شکست نشان بی‌کفایتی است و انتقادها ضربه شدیدی به عزت نفس شخص وارد می‌کنند. حال آنکه در ذهنیت دوم، شکست‌ها فرصتی برای یادگیری‌اند. کسی که چنین ذهنیتی دارد هیچ محدودیت و مانعی را سد راه پیشرفت و ترقی خود نمی‌بیند. او همیشه در تلاش برای بهبود توانایی‌هایش است.

مزیت دیگر خروج از منطقه امن ذهنی پیداکردن ذهنیت رشد و رهایی از ذهنیت ثابت است، که به‌سادگی می‌تواند انسان را گرفتار منطقه امن و دایره راحتی کند.

انعطاف‌پذیری و غیرشکنندگی

نسیم طالب (Nassim Taleb) مقاله‌نویسی لبنانی ـ آمریکایی است که برای بار نخست سیستم‌های غیرشکننده (Antifragile) را معرفی کرد و از آنها سخن به میان آورد. زندگی قابل‌پیش‌بینی نیست و هر انسانی، دیر یا زود، طعم تلخی‌ها و مشقت‌های آن را خواهد چشید. کسانی که در منطقه امن باشند، حدِمرز آن را گسترده‌تر و گسترده‌تر می‌کنند تا دشواری‌ها و ابهامات زندگی را تاب بیاورند. این ویژگی انعطاف‌پذیری است.

نسیم طالب از انعطاف‌پذیری استفاده کرد تا سیستم جدید خود، غیرشکنندگی را معرفی کند. سیستم‌های غیرشکننده وقتی در معرض عوامل استرس‌زا، نابهنجاری‌ها تصادفات و نظایر اینها قرار می‌گیرند، به‌جای آنکه پس از گذر از مشقت به حالت قبل بازگردند (انعطاف‌پذیری)، پیشرفت می‌کنند و خود را تقویت می‌کنند. تکامل، سیستم‌های ایمنی جانداران و روان انسان از جمله سیستم‌های غیرشکننده‌اند.

مزیت دیگر خارج شدن از منطقه امن در روانشناسی این است که به‌مرور، غیرشکنندگی را جایگزین انعطاف‌پذیری می‌کند. به این صورت، انسان از مشقت‌های زندگی برای بهترشدن استفاده خواهد کرد.

خودشکوفایی

آبراهام مازلو (Abraham Maslow)، روان‌شناس آمریکایی، خودشکوفایی (self-actualization) را این‌گونه تعریف می‌کند: «انسان باید به چیزی تبدیل شود که توانایی‌اش را دارد. می‌توانیم نام خودشکوفایی را بر این نیاز بگذاریم.» خارج شدن از منطقه امن ذهنی و حرکت در مسیر رشد و ترقی باعث می‌شود از نیازهای اولیه و فیزیولوژیک فراتر برویم.

به‌علاوه، سعی در برآورده‌کردن آرزوها و امیدهای خود داشته باشیم. با انجام این کارها به خودشکوفایی خواهیم رسید و از ظرفیت‌هایمان برای تبدیل‌شدن به انسانی بهتر و توانمندتر استفاده خواهیم کرد. در سوی دیگر، اگر این کارها را نکنیم، در مراحل بعدی زندگی دچار نوعی رخوت و سستی خواهیم شد.

چطور از منطقه امن خارج شویم؟

بسط‌ دادن مهارت‌های شغلی و کاری

آموختن مهارت‌های تازه انسان را خلاق‌تر می‌کند و به او اعتماد به نفس می‌بخشد. به‌علاوه که با انجام این کار موقعیت‌های شغلی بهتر و بیشتری فراهم خواهد شد.

آموختن مهارت‌هایی مثل صحبت‌کردن در جمع مردم، مذاکره و مدیریت واقعا برای بسیاری از ما چالش جدید و دشواری است. منتها اگر برای آموختنشان وقت و انرژی بگذاریم حتما نتایج مثبت آن را در زندگی خواهیم دید. با آموختن چنین مهارت‌هایی تاب و تحمل بیشتری پیدا می‌کنیم (به این معنا که اگر شکست بخوریم، کمتر زمان می‌برد تا دوباره سر پا شویم)، بیشتر احساس رضایت از خود خواهیم داشت و فرصت‌های تازه‌ای پیش رویمان خواهیم دید.

امتحان‌کردن رژیم غذایی جدید

کنارگذاشتن عادت مصرف غذاهای ناسالم و سردستی، و پایبندی به رژیم غذایی سالم و مغذی راهکار دیگری است برای خروج از منطقه امن ذهنی، چون کاری جدید است و برای انجام آن باید عادتی ناسالم را کنار بگذاریم. داشتن رژیم غذایی سالم به همان اندازه که مفید و خوب است چالش‌برانگیز نیز هست. منتها در طول مسیری که برای رسیدن به منطقه رشد پیش رو است خیلی مفید خواهد بود و کمک زیادی به تحمل دشواری‌های آن خواهد کرد.

بردن فعالیت‌های ورزشی به مراحل و سطوح بالاتر

شاید این برای شما دویدن مسافت ۵کیلومتری برای اولین بار باشد و برای دیگری، به‌پایان‌بردن تمرین‌های استقامتی‌ای که مدت‌ها است فکرش را در سر دارد. تفاوتی نمی‌کند فعالیت ورزشی موردنظر چه باشد، مهم آن است که برای بردن آن به سطوح بالاتر تلاش کنیم. این کار هم راهکار عالی دیگری است که به ما، برای خروج از منطقه امن ذهنی، انگیزه و انرژی خواهد داد.

انجام کارهای خلاقانه

انجام کارهای خلاقانه، از نوشتن چند بیت شعر گرفته تا راه‌اندازی کسب‌وکاری جدید، معمولا با ریسک یا خطرکردن همراه‌اند؛ چون برای انجامشان باید به عالمی قدم بگذاریم که برایمان ناشناخته است. در این شرایط، احتمال شکست‌خوردن و درس‌گرفتن از آن هم وجود خواهد داشت.

تمرین‌دادن ذهن به انجام کارهای خلاقانه کمک می‌کند بیشتر میل به رشد و ترقی را در خود احساس کنیم. به‌علاوه، نیازِ غیرواقعیِ بی‌نقص‌بودنِ همه‌چیز از ابتدای کار را از ذهنمان بیرون می‌کند.

تمرین صداقت

با نقش بازی کردن و ادا درآوردن راه به جایی نخواهیم برد و با این کارها، توهمات و خیالات غیرواقعی نام امید و آرزو می‌گیرند. اگر با خودمان صادق باشیم، امکان شناخت بهتر خود را پیدا خواهیم کرد. اگر هم با دیگران روراست باشیم، مثلا وقتی با عزیزی از احساسات و افکارمان می‌گوییم، امکان برقراری ارتباطی عمیق‌تر و معنادارتر با آنها را خواهیم داشت. شناخت و ارتباطی که در خارج شدن از منطقه امن ذهنی و پیش‌رفتن به‌سمت منطقه رشد یارای ما خواهند بود.

انتهای پیام/