به گزارش یکتاپرس تاریخ گواهی می‌دهد تهران تا قبل از آنکه مورد توجه شاه‌طهماسب صفوی قرار گیرد و حصاری به دور آن کشیده شود، روستایی با هزار نفر جمعیت بود. در زمان حکومت قاجار، جمعیت شهر تهران ۱۵ هزار نفر شد و در آستانه سال ۱۳۰۰، تهران پا در مسیر مدرن شدن گذاشت. با آغاز شکل‌گیری صنایع نو و کارخانه‌های جدید در تهران جمعیت شهر رفته‌رفته میلیونی شد.
روند مهاجرت
بخش بزرگی از این جمعیت شامل مهاجرانی بود که عموماً در جست‌وجوی کار، غم غربت را بر خود هموار کرده بودند. منطقه ۱۶ که در آن زمان هنوز در محدوده تهران بزرگ قرار نگرفته بود مقصد بسیاری از افراد بود. مهاجران نه تنها در کشتارگاه، راه‌آهن، گمرک، کارخانه‌های روغن نباتی قو، قند و شکر و غله مشغول به کار می‌شدند، بلکه خانه‌های خود را نیز در این منطقه سرپا می‌کردند. به این‌ترتیب، منطقه‌ای در شهر ایجاد شد که اساس آن را غیربومی‌ها نهاده بودند.
اگرچه اکنون و در قرن جدید، روند مهاجرت در محله‌های منطقه ۱۶ نسبتا به ثبات رسیده، اما هنوز هستند محله‌هایی که برای مهاجران جاذبه و دافعه دارند. بر اساس سرشماری صورت‌گرفته در سال ۱۳۸۵، در طول ۱۰ سال، ۲ میلیون و ۹۸۳ هزار و ۸۸۹ مهاجر وارد تهران شده‌اند که از این میزان ۲۶ هزار و ۸۲۳ نفر به منطقه ۱۶ آمده‌اند؛ یعنی چیزی کمتر از یک درصد. ضرورت شناخت وضعیت مهاجرت در یک منطقه زمانی معلوم می‌شود که بدانیم در سال‌های اخیر هویت محلی که ساکنان یک محله در ساخت آن نقش عمده‌ای دارند برای برنامه‌ریزی‌های شهری بسیار اهمیت پیدا کرده است.
البته بررسی وضعیت مهاجرپذیری استان‌های مختلف در کشور توسط کارشناسان حوزه جمعیت شناسی حاکی از آن است که طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵، تعداد۵۳۸ هزار مهاجر از استان‌های دیگر وارد استان تهران شدند و همچنین حدود ۲۰۰ هزار نفر در تهران مهاجرت درون استانی داشته‌اند، به طوریکه از شهرهای دیگر و یا نقاط روستایی همین استان، وارد شهر تهران شده‌اند و به طور کلی در سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ حدود ۷۷۰ هزار مهاجر وارد تهران شده‌اند؛ البته همه این افراد حاشیه‌نشین نیستند و ممکن است بخشی از آنها حاشیه‌نشین باشند.
«جوادیه»؛ محله‌ای کارگرنشین و خوش‌اقبال
مهاجران جوادیه عمدتاً کارگران شرکت نفت، چیت‌سازی، راه‌آهن، کارخانه قند و شکر و کارخانه غله بودند. زمانی که مرحوم «جواد فردانش» زمین‌های کشاورزی خود را میان این کارگران تقسیم کرد، جوادیه سرپا شد. در معابر اصلی جوادیه مهاجران آذری‌زبانی ساکن شدند که به دنبال آن مهاجرت خانواده‌های آنها به این محله باعث توسعه آن شد.
«محمد آزادی»، معتمد و دبیر شورایاری این محله: «جوادیه از محله‌هایی است که هنوز هم مهاجرپذیر و مهاجرفرست است. در ۴۰ سال گذشته عمدتاً به صورت خانوادگی به این محله کوچ کرده‌اند. اوایل این مهاجران بیشتر ترکمن و گیلانی بوده‌اند. از طرف دیگر، سفر از این محله به دیگر مناطق شهر نیز وجود دارد. جوادیه بیشترین بافت فرسوده را در منطقه ۱۶ دارد؛ این موضوع یکی از دافعه‌های اصلی این محله است که البته به خاطر توجه مدیران شهری به نوسازی بافت فرسوده، نرخ مهاجرت از جوادیه کاهش پیدا کرده است. در میان جوان‌های این محله نیز تمایل به مهاجرت درون‌شهری دیده می‌شود که البته با سیاست کاهش فاصله شمال و جنوب تا حدودی این نگرش تعدیل شده است.»
کارگران ترک‌زبان «یاخچی‌آباد» را بنا کردند
کمتر کسی است که با ترک‌زبانان ارتباط داشته باشد و محله یاخچی‌آباد را نشناسد. از عنوان محله نیز به‌راحتی می‌توان فهمید که این محله را کسانی پی‌ریزی کرده‌اند که از شمال غربی ایران به تهران مهاجرت کرده‌اند. محله یاخچی‌آباد یک خانه به مساحت ۴۰ کیلومتر مربع و دارای یک سند مالکیت و متعلق به شخصی به نام «میرزا ابوالقاسم مفرح» بود. مفرح این خانه را وقف کرد و کارگران در آن یاخچی‌آباد را برپا کردند.
آمارها نشان می‌دهد بیشتر افرادی که وارد تهران شده‌اند از استان آذربایجان غربی و شهر اردبیل و همچنین استان‌های شمالی آمده‌اند. کارشناسان محلی نیز معتقدند بیش از ۴۸ درصد از ساکنان یاخچی‌آباد آذری‌زبان هستند. در حال حاضر میزان مهاجرت به محله کاهش پیدا کرده، زیرا بسیاری از مهاجرت‌های صورت‌گرفته در سال‌های قبل به دلیل امکان خرید خانه در این محله بوده است که بالا رفتن قیمت مسکن این امکان را از بین برده است.
ارتباط «خزانه» با شکل‌گیری ۲ صنعت بزرگ در آن
واژه گودنشین برای جوان‌ترها خیلی ناآشناست. گودنشین‌ها کارگران مهاجری بودند که در مناطق مختلف تهران روزگار می‌گذراندند. در منطقه ۱۶ تهران در محله خزانه، گودنشینی وجود داشت. البته شکل‌گیری این محله به دهه ۳۰ و ایجاد ۲ صنعت بزرگ آن زمان در این ناحیه برمی‌گردد. با سرپا شدن کارخانه روغن نباتی قو و کوره آجرپزی، کارگران آنها که عموما ترک‌زبان بودند به فکر ایجاد محله‌ای مختص به خود افتادند.
این مهاجرت‌ها بیشتر به خاطر قیمت اندک مسکن در این محله بود. در کنار جاذبه‌ای مثل امکان خرید خانه، دافعه کنونی این محله بافت فرسوده آن است. زیرا خزانه جایگاه دوم بافت فرسوده را در منطقه ۱۶ دارد. سازمان آمار کشور می‌گوید بین سال‌های ۵۵ تا ۶۵ سومین دلیل مهاجرت به تهران وقوع جنگ تحمیلی بوده است. بسیاری از کسانی که از مناطق مرزی ایران به تهران آمدند در خزانه ساکن شدند. این محله تنها محله منطقه نیز است که مهاجران فصلی دارد. مهاجرانی که در فصل سرما از استان‌های شمال‌غربی ایران به خزانه می‌آیند و با گرم شدن هوا به شهرهای خود بازمی‌گردند.
«باغ‌آذری»، خانه‌های ارزان‌قیمت و جاذبه اقتصادی
اگر قرار باشد یک نماد برای ناحیه ۶ منطقه‌مان در نظر بگیریم حتماً پایانه جنوب است. این پایانه که یکی از ورودی‌های اصلی تهران است چهره محله باغ‌آذری را تغییر داده است. محله باغ‌آذری حدود ۹۰ سال پیش در باغی با همین نام ایجاد شد. به رغم وجود پایانه جنوب در این محله، باغ‌آذری در فاصله ۲۰ سال تنها ۱۵ درصد مهاجر داشته است. این رقم کوچک به خاطر جاذبه‌های اندک این محله است و از سوی دیگر، جاذبه اقتصادی عامل اصلی مهاجرت ها در سال‌های اخیر ذکر شده است. این را هم اضافه کنیم که مهاجرت از این منطقه به نقاط دیگر نیز بسیار کم است. این موضوع به توان اقتصادی اهالی این محل برمی‌گردد.
در این محله به خاطر خانه‌های ریزدانه و بسیار ارزان، افرادی صاحبخانه شده‌اند که اگر بخواهند با همین سرمایه به مناطق دیگر کوچ کنند بعید است بتوانند خانه بخرند. بخش عمده‌ای از مهاجران این محله هم شهروندان افغانستانی هستند که جذب کارهایی مثل پادویی در ترمینال جنوب، باربری در بازار بلورفروشان و یا دستفروشی در حاشیه آن شده‌اند.
«علی‌آباد»؛ مدیون کارخانه‌ها و مجتمع‌های مسکونی
علی‌آباد جزو حریم تهران بود. به همین خاطر شرکت نیک‌کالا و انبارهای بزرگ مخصوص دپو کردن کالاهای مختلف، در این محله واقع شده بودند. به علاوه علی‌آباد مساحت وسیعی داشت که بیشتر آن زمین‌های بایر و خالی از سکنه بود. بنابراین، مجموعه‌هایی مثل شرکت دخانیات و شرکت نفت بر آن شدند تا مجتمع‌های بزرگ مسکونی در این محله ایجاد کنند و کارگران خود را در آن اسکان دهند. ساخت این مجتمع‌ها باعث روی آوردن جمعیت کثیری از مهاجران به علی‌آباد شد. یک شکل دیگر از مهاجرت که در محله علی‌آباد دیده می‌شود مهاجرت درون‌استانی است. بسیاری از کسانی که در جست‌وجوی کار در بازار تهران از شهرهای اطراف به آن سفر می‌کنند برای پیدا کردن محلی برای سکونت به علی‌آباد می‌آیند. دسترسی به مترو که رفت وآمد را در شهر آسان می‌کند یکی از جاذبه‌های اصلی این محله است.
