دکتر فرخ لطیف‌نژاد، مدیر آکادمی شعر معاصر: هایکو واره گیلکی، آخرین همایش ماهانه ایده‌پردازی
آکادمی شعر معاصر انجمن ترویج زبان و ادب فارسی خراسان، آخرین همایش ایده‌پردازی در شعر معاصر را در تاریخ چهاردهم اسفند 1400 برگزار کرد. در آغاز نشست آقای مسعود پورهادی در بخش اول سخنرانی خویش با تکیه بر پژوهش‌‌های پیشین خود در پژوهشکده گیلان‌شناسی، با توصیف ویژگی‌های آوایی، واژگانی ونحوی زبان گیلکی آن را نه به عنوان گویشی از گویش‌های فارسی بلکه به عنوان زبانی مستقل معرفی کردند و در بخش دوم ایده شعری جدید خود را با عنوان "هایکوواره" مطرح کردند و به تعریف هایکوواره در مقایسه با هایکوهای ژاپنی به شرح زیر پرداختند." هایکوواره های گیلکی در پیوند تبارشناسانه با هایکوهای جهانی از هایکوهای ژاپنی عبور می‌کند. هایکوهای ژاپنی مبتنی برنگریستن به چنینی چیزها در پرتو حالتی از روشن شدگی و اشراق که«ذن» خوانده می‌شود، بنا شده است. در هایکواره‌ها گزاره‌های شعر هایکو رعایت نمی شود، بلکه مبتنی بر چینش معنامند چیزهاست. یعنی فقط شکار لحظه و نمایش یک لحظه از طبیعت نیست، بلکه از چیزها عبور می‌کند، به فراسوی آن به کلمه می‌رسد و از طریق هم نشینی وجانشینی مفهوم‌پردازی می‌کند، نشانه می‌شود، نماد می‌شود و در برخی از شعر‌ها انتزاع محض می‌شود." (پورهادی، مسعود: 1400/12/14). گفتنی است در خلال همایش ویدیوی چندین هایکوی گیلکی به همراه ترجمه آن با صدای آقای پورهادی برای مخاطبان پخش شد و پس از آن جناب یوسف صدیق شاعر و پژوهشگر هایکو در باره هایکوی کلاسیک و مدرن به گفت‌و‌گو پرداختند و هایکوواره را با آنها مقایسه کردند. بخشی از سخنان ایشان بدین قرار است: خاستگاه هایکو در ژاپن قرن هفدهم است. اما از نیمه ی دوم قرن بیستم به این سو، هایکو با اندکی دگرگونی به شعری جهانی بدل شد و امروزه شاعران بسیاری در کشورهای دنیا به سبک هایکو شعر می‌سرایند. هایکو شعری کوتاه، نظام مند، تصویر محور، جزیی نگر و مضمون گراست که در سه سطر کوتاه، بلند، کوتاه نوشته می شود. هایکو معمولا از همنشینی ارگانیک دو ایماژ تشکیل و در دو بخش یک سطری و دو سطر ی تنظیم می‌شود. متن هایکو بازتاب تمرکز شاعر بر لحظه کوتاهی از زمان است که واکنش عاطفی شاعر در آن نهفته است. در مورد هایکو باید بر سه نکته مهم تاکید کرد:الف: هایکو نمی گوید، نشان می دهد/ ب: هایکو شعر بی‌واژه است/ج: هایکو شعر ناتمام است/ فشردگی و ایجاز، ظرافت و روانی متن، دقت در گزینش و چیدمان واژه‌ها، پرهیز از منیت شاعرانه از جمله ویژگی‌های بنیادین هایکوست. هایکو شعر تداعی‌ها و اشاره‌های ضمنی است. در هایکو شاعر داوری نمی‌کند. پیام نمی‌دهد و عقاید خود را گزارش نمی‌کند. هایکوها به‌طور کلی به دو دسته سنتی و مدرن تقسیم می‌شوند. هایکوی سنتی ریشه در شعر زنجیره ای رنگا دارد که در قرن هفدهم به ابتکار ماتسو باشو و با نام "هوکو" یا "هایکایی" به عنوان سبکی از شعر به بخشی از ادبیات ژاپن تبدیل شد. در هایکوی سنتی رابطه انسان با طبیعت، استفاده از ایماژهای عینی و کاربرد نشانه های فصلی مد نظر است. هایکوی مدرن در قرن نوزدهم و با رفرمی که "ماسائوکا شیکی" شاعر نوپرداز ژاپنی در هوکو ایجاد کرد، شکل گرفت. زبان هایکوی مدرن، جدیدتر و بهره‌گیری از واژه‌های مدرن در آن گسترده‌تر است. در هایکوی مدرن هم فشردگی و ایجاز از اهمیت کانونی برخوردار است. در شماری ازهایکوهای مدرن با فرم آزاد در سبک نوشتاری مواجه می‌شویم. همچنین در این نوع از هایکوها عناصر ذهنی نیز دیده می شوند و از این رو متن در موارد زیادی تجلی کنش درونی ایماژهای عینی و ذهنی است. لازم به ذکر است که در هر دو نوع هایکوی سنتی و مدرن یک وقفه زمانی یا سکوت نحوی بین دو بخش هایکو وجود دارد که فضایی برای تعمق و درک رابطه بین ایماژها ایجاد می‌کند.
• هایکوواره های گیلکی مسعود پورهادی در عین فشردگی بر رابطه شاعر با طبیعت و بازتاب آن در اندیشه وی استوار است. در این سروده‌ها شاعر نظر می‌دهد و از این منظر در قلمرو شعر کوتاه حرکت می‌کند. از نظر شکلی فرم شعرهای پورهادی تا حدی به فرم هایکوهای مدرن و از نظر مضمونی به "سنریو" نزدیک است. سنریو نوعی از شعر کوتاه ژاپنی است که از نظر فرمی و ویژگی های ساختاری مانند هایکوست، اما از نظر مضمونی علاوه بر طبیعت به دنیای درونی انسان نیز می‌پردازد (صدیق، یوسف: ۱۴۰۰/۱۲/۱۴) در این نشست همچنین ویدئوی کوتاهی از هایکو‌سروده‌های آقای صدیق از سمع و نظر مخاطبان گذشت.
انتهای پیام/