یاد داشت/سعیدجهانپولاد
به مناسبت سه مجموعه شعر معاصر عراق که با ترجمه دکتر اصغر علی کرمی به چاپ رسیده است.
وقتی می خواهیم به طور مشخص تاریخ تطور و آنتولوژیکی شعر عرب را در چند دوره و شرایط تاریخی و زمانی با برآیند چرخش ها و گسست های تاریخی /اجتماعی و فرهنگی و با الگوبرداری پارادیمی خصوصا از زبان و بینش شاعرانه در مواجه مستقیم و گاه تأثیرات غیرمستقیم جهانی لحاظ کنیم، نمی توان شعر عرب را بدون نقش و تأثیر فزاینده شعر عراق تصور کرد، به نظرم این زنجیره زمانی را می شود از شعر و ادبیات کلاسیک در دوره تاریخی زمانی حکومت امویان و حتا پیش از آن نیز دنبال کرد، خصوصا که پایگاه حکومتی امویان و .. به عنوان پرنفوذترین نظام در قلمروهای دیگر سرزمین ها نیز قابل بررسی است، نقش کشور و سرزمین عراق شاعران و ادیبان آن به همین لحاظ و جنبش های فرهنگی و ادبی شعری آنرا، و تلاقی نقاط برخورد و چرخش های بیانی، زبانی و بینش های شاعرانه از رویکرد کلاسیکی و سنتی و الگوهای کهن که شامل رویکردهای کلیت انگاری و کلی گویی در بیان و توصیفات متافوریکی و الهیاتی ( مذهب کیشی ) است و تا دوران پیشامدرن و مدرن و کنون نیز متامدرن را می توان بررسی و پژوهش کرد، بی شک نقش شاعران پیشامدرن از فاصله گیری از این عناصر کلیدی که جنبه های توصیفی و کلامی و بینش انگار مطلقگرایانه و قطعیت یافته و نیز حتا انتزاعی صرف به سمت عینیت بخشی، جزئی نگری و نیز ساحات دیگر فرمی در زبان و بیان ادبی و همپیوندی ، درونی گرایی میان این اجزا با تلفیق بینش اجتماعی و شاعرانه از طریق بازتولید امکانات دیگر زبان و زبانیت خود وجه غالب و طرح یک گسست فراگیر را در شعر عرب از خاستگاه قلمرو شعر عراق را نمی توان نادیده گرفت، در واقع شعر شاعران عراقی، علیرغم تاریخ استبدادی ، فقر و خشونت، جنگ، هژمونی، بیگانگی، تبعید و غربت، در تمام این چند دهه متأخر از دهه پنجاه تا بعد از دوهزار میلادی و تا امروز ، خاستگاه تجربیات نوین، گسست ها و چرخش های متنوع فرهنگی و ادبی بوده است که در بلاد و تمدن‌های دیگر نیز تاثیر شگرفی داشته خصوصا در دیگر بلاد عربی و ادبیات و فرهنگ عرب نوین، شعر عراق مدرن و آوانگارد که از دهه های پنجاه ، شصت، هفتاد، هشتاد تا نود و هم اکنون الهام بخش مبتکرانه آن که دارای خرد جمعی، حافظه تاریخی شاعرانه و امیدهای بزرگی ست که به بوطیقای شعر و هنرهای دیگر جهان عربی وارد شده است و چنین می توان گفت شعرعراق را وارد بردار و پوئیسیس و نظریه_فن_شعر از فرمالیستی تا ساختار گرای و پسا ساختار گرایی با رویکرد زیبایی شناختی در پیوند نزدیک با زندگی رنج بار با تمام حسرتها، امیدها، شقاوت ها ، تبعیدها و جنگها به فاز تازه ای وارد کرده است از پیشگامان شعر نوین عراق که تاثیر مهمی در شعر کلیت جهان وطن عربی گذاشتند می توان ابوالطیب المتنبی، بدر شاکر السیاب ، مظفر نواب، شیخ جعفر، سارگون بولوس، عقیل علی نام برد که می توان رگه معدن طلا خلاقیت شگرف آنرا در مسیر رودخانه بین النهرین دنبال کنیم و تازه بفهمیم که هنر شعر و سرزمین شعر خیزبودن عراق به چه معنای ست که به تعبیری با یک غفلت، تعویق و تاخیر تاریخی به فراموشی همراه با ظلم و استبداد به سمت انزوا، تنهایی و فقدان حضور جهانی منجر شده است، به هر حال نمی‌توانیم آن نقش بزرگ را و پس از آن نهضت شعر آزاد با برخاستن از سرزمین عراق و گسترش آن در تمام کشورهای عربی و نقشی که ایفا کرد و تأثیری شگرفی که در شعر جهان عرب داشت را با تمام حوادث و آشوب و جنگهای نیابتی و سیاسی و... را فراموش کرد.شاعران پیشگام و بنیانگذاراین جنبش‌های شعری، بردبار بودند و به دنبال آن نسل شگفت انگیز دهه شصت از جمله گروه کرکوک و نسل دهه هفتاد که پروژه شعر منثور را گسترش دادند و دهه هشتاد گام های بلندی در آن برداشتند تا اینکه شعر عراق را به مرحله ای گسستی و چرخشی برسانند. عصر شعر و متن باز در مورد شاعران هزاره جدید، پروژه های نوشتاری آنها از دو رویکرد راستگرا به چپ گرا متفاوت بودند برخلاف ویرانی و هرج و مرج وطنی و آواره گی، فقر، تنگدستی، فرار و تبعید، غربتی که در لایه به لایه آثار نسل‌های متنوع بعدی انتقال یافته، به رغم شتاب روزافزون و شکاف هایی که از زمان پیشگامان تا به امروز رخ داده است، صحنه شعر عراق به دلیل ملاحظات سیاسی و زیبایی شناختی در عین حال دوباره در آشوب و گسست دیگری شده و گویا وارد پروسه تاریخی نوینی شده است که می توان اینطور در نظر داشت که این گسست را شاعران و جامعه ادبی عراق با بینش و شناخت، آگاهی و درک عمیق تری، پذیرایی و میزبانی می کنند، می توانیم به طور اجمالی و از مدلی که چند تن از منتقدان بنام عراقی همچون علی جعفر العلق - هاشم شفیق، الخیاط و ابولطیف وراری در پژوهش های خود در نظر داشتند به یک تقسیم بندی پارادایمی برسیم، اما من تصور می‌کنم، بهتر هست به سه دوره پیشامدرن(مدرن و متا مدرن ) و پست مدرن آنرا لحاظ و پژوهش کنیم البته با کمی اغماض و یا دوره کلاسیک، میانی و مدرن نیز چنانکه بسیاری این تاریخ تطور را تحقیق و پژوهش کردند، در پروسه تاریخ تکوینی و تطور دوره کلاسیک آن به نظرم کتب مهمی منتشر شده اما مشخص هست دوره پیشامدرن و میانی که از دهه های پنجاه شصت، هفتاد تا نود میلادی ست و آثار مهم و تأثیر گذاری داشته و نیز اسامی معتبر خلاق کمتر مورد توجه بوده که می توان به آثار و شاعرانه اشاره داشت، کسانی چون المتنبی، البوهتوری، ابوتمام و ابوالعطا و ابونواس و دعبل الخزاعی و فهرست بلند بالایی را دنبال کرد و تا الرسفی، الزهاوی و الجواهری که حلقه های متصل این زنجیره طلایی در جهان شعر عراق و عربی هستند و دوره ورود به دوره میانی و بعد دوره مدرن از صادق الصائق و گروه شعرای دهه شصت به نمایندگی از فاضل العزاوی، سامی مهدی، حساء شیخ جعفر، سرکون بولوس، فوزی کریم، جلیل حیدر، صلاح فائق، عبدالرحمن طهمازی، عبدالقادر الجنابی. و مؤید الراوی و دهه هفتاد که تعدادشان بسیار است که اینها از نظر بیان هنری و زیباشناختی مدرن تحولی اساسی ایجاد کردند و نمایندگان واقعی این جنبش و یا نهضت شعری و زبان و بینش شاعرانه تلقی می شوند ،صداهای ماندگاری که از شعر عراق ، گروه شعر کرکوک و .. در شعر عرب و بین المللی طنین انداز شده اند در واقع مثل جزر و مد دریا و تلاطم امواجی از پی هم به شکلی پویا و سرزنده و گفتگومندی بینا نسلی را به وجود آوردند، به ویژه نسل هشتادهایی که به شکل و سبک شعر مدرن در عراق توسعه قابل توجهی بخشیدند، اما این نسل ها بدبختی، تبعید، بیگانگی، و تحقیر و مصائب جبران ناپذیری را متحمل شدند که نتیجه سیاست های نادرست، جنگ طلبی، محاصره اقتصادی و جنگ هایی نیابتی بر سر منابع ملی، موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی آنها در این قاره بود و در این میدان چنان دچار استعمار، استثمار و استبداد شدند که برخی، غربت، بیگانگی، تبعید و بعضی سالها حبس و زندان و برخی نیز کشته و از دنیا رفتند.
در مورد نسل جدیدتر و بعد از دو هزار و... که شاعران مذکور مانند محمد ماجد العتابی، احمد رافع، ابراهیم الیاسری و .. نسل نوین تری از این برآیند تاریخی سر برآورده که پوئیسیس شعر و هنر شاعرانگی را با بینش اجتماعی و شاعرانگی در زبان و ساختارهای چند وجهی زبان شعر عراق به نمایش گذاشته اند ، شاعران جوانتر و امروزی عراقی چه در درون مرزها و چه تبعیدی ها، نسلی هستند که رویکردها و نظرات کاملا متفاوتی در مورد شعر و شاعرانگی دارند، آشنای آنان با شعر جهان از طریق نهضت ترجمیک بین المللی شعر ، دریافت ادبیات و گفتمان های انتقادی جامعه ادبی عراقی و جهان عرب امروز را به سمت تجربیات تازه ای از شناخت و بکارگیری این ترمولوژی ها و درونی کردن یا عراقیزه کردن این ترمهای جهانی بدست داده است ، مهمترین ویژگی این نسل نوشتن شعر و متون باز و گشوده و چندوجهی، متکثر هست، که با دستی زخمی و مجروح و روحی که زخم خورده تاریخ بی قراری عراق و جهان عرب است آمیخته شده که صحنه شعر و ادبیات عراق را در چشم جهانیان نمایانگرپدیده های ، چند فرهنگی، هژمونی، تبعید، خشونت، بی هویتی، ویرانی روحی، روانی و اجتماعی و صحنه آشوبها و ویرانی های می شود که اکنون بر مفاصل ، پوست و استخوان مردمان و زندگی عراقی ها مسلط شده است، این نسل صداهای شگفت انگیز و غافلگیرکننده ای دارد که به ذائقه عمومی مردم و مخاطبان بسیار تکان دهنده تلقی می شود و ضربه و ترومای عمیق و زننده که مقاومتی تاریخی، فرهنگی را در پس پشت خود برجسته می سازد، اشعار محمد ماجد العتابی با ترجمه دکتر کرمی وجه غالب صدای تبعید شدگان و بیگانگان این ویران شدگی درون / بیرون وطنی ست و نشانه های متناقض نما از دیدگاهی درونی تر و در وطن ماندگی را در اشعار ابراهیم الیاسری و اوج شقاوت، درماندگی و هژمونی را می توان به طور مشخص شنید و دید و زجر کشید و جلوه های دیگری از آوانگاردیسم و جویشگری زبانی و تنوع ساختار زبانی را با ادغام هیجانات، التهابات روحی و روانی از پس خیال افزایی، جانداربخشی و نیز سویه ابژکتیوی بدنمندی زبانی را در بافت اکولوژی و زیست بوم فرهنگی اشعار احمد رافع که در حسرت دریاها و پرواز خیال انگیز در آسمانه هاست که بیشتر نظرم را جلب کرده ، بنابراین پیشرفتی را می توان پیش بینی کرد که شعر نوین و آوانگارد عراقی می باید از پس این تاریخ تطور و تکوینی فراچنگ آورد و درطنین اندازی این صداهای مشخص می شود آنرا شنید و پی گیری کرد، متن باز شعر عراق در آینده نزدیک می تواند خود را به جایگاهی در پازل شعر جهان عرب و شعر جهان تبدیل کند و محدوده ای یا بهتر است گفته شود نامحدوده برای خود مهیا کند نهضت و جنبش آوانگارد شعر عرب دوباره این جهان های دگرگون شده و بینش های گویا و زبان عینی آنرا را برای نمایش این تجاوز و سلطه، استعمار فرهنگی، غربت، تبعید، خشونت، جنگ و خفقان به نمایش در خواهد آورد و مطمئنا بهترین نماینده این صدایی شاعرانه این عصر خواهد شد، شعر عراق به طور کلی دارای این خصایص درونی شده در ساختار فرمیکی و زبانی و پوئیسس هنری خودش هست که برای پژوهش‌ها و تحقیقات آکادمیکی موقعیت منحصر به فردی دارد و نقش تأثیر گذار و تلاش هوشمندانه مترجم خوبمان جناب دکتر اصغر علی کرمی در بازنمایی این پروسه تاریخی شعر سرزمین عراق، قابل ستایش خواهد بود.
انتهای پیام/