به گزارش گروه اقتصادی یکتا پرس؛ سهام عدالت نوعی یارانه است که در زمان دولت نهم و با دستور رئیس جمهور وقت محمود احمدی نژاد تشکیل شد. این سهام از طریق شرکت تعاونی عدالت استانی واگذار و با هدف ارائه سهام عدالت گسترش بخش تعاون در اقتصاد ایران که به سهام شرکت دولتی معین به قشرهای کم درآمد جامعه فروخته شد.
این سهام در مرحله نخست سهام جهت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان واگذار شد. ارزش اولیه برگه‌های سهام 500 هزار تومان بود که بعدها به یک میلیون تومان افزایش یافت.
قرار بود برای گروه‌های کم درآمد؛ نیمی از سهم تخفیف داده شود و نیمی دیگر هم بعد از مدت 10 سال از محل سود شرکت بازپرداخت شود. روند اجرای طرح سهام عدالت به صورت خصوصی بسیار کند بود. نزدیک به 3 هزار میلیارد تومان از سهام شرکت‌های دولتی تا آن زمان واگذار شد، ارزش سهام عدالت مرحله اول دو هزار و 300 میلیارد تومان بود. مدتی بعد دولت اجازه پیدا کرد شرکت‌های بزرگ خودروسازی، فولاد، معدن، بیمه، بانک، هواپیما، کشتیرانی، نیروگاه مخابرات، نفت و گاز واگذار شود.
چرا 60 درصد سهام عدالت آزادسازی شد ؟
پایان سال گذشته به دلیل گسترش ویروس کرونا بازار به اجبار تعطیل شد و اقتصاد کشور با مشکلات بسیاری مواجه شد. بی رونقی بازار، تعطیلی‌های مکرر و عدم صادرات و واردات به دلیل بسته بودن مرزها سبب شد تا دولت در بخش اقتصادی و تامین نیاز های مردم با چالش های جدیدی مواجه شود.
تنها بازاری که همچنان فعال بود و با گسترش ویروس کرونا محدودیتی نداشت؛ بازار بورس بود. دولت هم به عنوان سرمایه گذار وارد بازار بورس شد و سرمایه گذاران هم که هیچ راهی برای تقویت سرمایه نداشتند وارد این بازار شدند.
روند صعودی بورس سبب شد تا مردم تشویق به سرمایه گذاری در این بازار شوند. برخی از کارشناسان معتقدند دولت برای تشویق عام مردم پرونده سهام عدالت را به جریان انداخت تا با آزاد سازی 30 درصد اولیه از سهام بازار بورس را بزرگ‌تر کند.
مردم که در روزهای کرونایی درآمد زیادی نداشتند از این طرح استقبال چشمگیری کردند. سهام عدالت برای قشر کم درآمد جامعه است و در روزهای کرونایی آنها درآمد آنچنانی نداشتند سهام‌های خود را در بازار به فروش رساندند و بعد از مدت کوتاهی سهام عدالت در صف پر فروشها قرار گرفت. اکثر افرادی که در بورس فعالیت می‌کردند از تجربه این بازار برخوردار بودند اما سهامداران سهام عدالت نسبت به این بازار هیچ آشنایی نداشتند. سهامداران سهام عدالت فقط برای فروش سهام وارد میدان شدند، آنها به دلیل نیاز‍‌های مالی در اوضاع نامناسب اقتصادی با انگیزه فروش پا به بازار فروش گذاشتند. بسیاری از فروشندگان سهام عدالت حاضر بودند در بازار سیاه هم سهام خود را به فروش برسانند.
بازار بورس شلوغ شد و در روزهای گسترش کرونا؛ بورس هم در میان مردم ایران گسترش پیدا کرد و دولت 30 درصد بعدی سهام عدالت را هم آزاد کرد تا با مجموع 60 درصد بازار سهام عدالت داغ تر شود. البته همان زمان فعالان بورس که مدت ها منتظر رونق بازار بودند نسبت به این عملکرد شتاب زده دولت واکنش نشان دادند که بازار سرمایه به دلیل تجمع سهام داران با انگیزه فروش سیر نزولی خواهد داشت اما اعتراض آنها نتیجه‌ای به همراه نداشت.
پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره آزاد سازی سهام عدالت، گفت:
سهام عدالت حدود 240هزار میلیارد تومان معادل یک‌دوم بودجه عمومی کشور از دارایی دولت به مردم منتقل می‌شود. بر اساس برآوردهای انجام‌گرفته ارزش هر برگه سهام عدالت برای گروه دوم که شامل تخفیف نشدند حدود ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است بنابراین با آزادسازی سهام عدالت بیش از ۲۰ میلیون تومان به دارایی خانواده‌هایی با ۵ نفر عضو افزوده می‌شود که تحولی اساسی در سبد دارایی‌های آنها است. مدت‌ها گذشت اما سرمایه مورد نظر هنوز به حساب متقاضایان واریز نشد. ارزش سهام هم رفته رفته نسبت به گذشته کاهش پیدا کرد.
شتاب دولت در آزادسازی سهام عدالت
تمامی درگاه‌های فروش برای افراد صاحب سهم هم مهیا شد. افراد حتی با مراجعه به بانک هم می توانستند سهام خود را به فروش برسانند. دولت برای تشویق فروش سهام عدالت از بانک ها خواست باتوجه به شیوع ویروس کرونا، گزینه‌ای مبنی بر فروش سهام عدالت برروی عابر بانک‌ها اضافه کنند تا افراد از این طریق هم فروش سهام انجام دهند.
دولت تبلیغات وسیعی با اپراتورهای همراه اول و ایرانسل برای فروش سهام عدالت انجام داد و با هر شیوه ای تلاش شد تا مردم سهام عدالت خود را به فروش رسانند. مردم به دلیل شرایط اقتصادی تصمیم به فروش گرفتند، تمامی اقدامات به خوبی انجام شد اما نکته مهم دریافت پول بود که با روند بسیار کندی پیش می‌رفت.
برخی از سهام داران مدعی شدند که دولت به صورت اقساطی مبلغ مورد نظر را پرداخت کرد.
هنوز هم بسیاری از افراد هستند که پول سهام عدالت خود را دریافت نکردند. نکته جالب توجه در این مورد است که هنوز آزادسازی 30 درصد اولیه سهام عدالت مشخص نشد که دولت پیشنهاد آزاد سازی 30 درصد دوم سهام عدالت را ارائه و بعد از مدت کوتاهی عملی کرد.
یکی از شهروندان که 30 درصد از سهام خود را به فروش رسانده است؛ می‌گوید بانک بعد دوماه یک میلیون تومان برای من پرداخت کرده است.
بسیاری از افرادی که تمامی موارد برای فروش را اعم از شماره تماس، شبا بانکی و ارائه مدارک مورد نیاز را انجام داده اند اما هنوز مبلغ مورد نظر برای آنها واریز نشده است.
یکی از شهروندان که 30 درصد از سهام خود را به فروش رسانده است، می گوید: بانک بعد از دوماه یک میلیون تومان از 30 درصد فروش سهامم پرداخت کرد.
فرد دیگری هم که قصد فروش 30 درصد از سهام عدالت خود را داشت، می‌گوید: به بانک مراجعه کردم و به دلیل کرونا کاسبی خوبی نداشتم، تصمیم گرفتم 30 درصد از سهام خود را به فروش برسانم. بانک فرمی داد پر کردم؛ در انتها پرسیدم چه زمانی پول آن واریز می شود؟ متصدی بانک اعلام کرد اطلاعی ندارد و اصلا مشخص نیست؛ باتوجه به اینکه که نیاز مالی داشتم با شنیدن این جمله پشیمان شدم و فرم را امضا نکردم.
بسیاری از تحلیلگران بورس از مردم می خواستند که سهام عدالت خود را به فروش نرسانند و آن را همانند قلکی در گوشه خانه خود نگهداری کنند تا در آینده به سود مورد نظر برسند.
عواقب فروش سهام عدالت در بازار بورس
تشویق مردم به فروش سهام عدالت سبب شد تا روزهای خوب بازار بورس هم از بین برود. بورس با ریزش زیادی مواجه شد و سقف اعتراضات در این بازار هم افزایش یافت. افراد که از فروش سهام خود پولی دریافت نکردند، دولت با توقف فروش سهام عدالت به دنبال راه نجات بود اما هنوز هم این بازار با نوسانات متفاوتی مواجه است و بی اعتمادی سرمایه گذاران در این بازار افزایش یافت. بسیاری از کارشناسان نسبت به روند آزاد سازی دولت برای سهام عدالت اعتراض داشتند.
حسین قالیباف اصل، رئیس سازمان بورس اوراق بهادار اعلام کرد یکی از دلایل افت بازار، عرضه سهام عدالت بود که از این به بعد سهام عدالت در بازار عرضه نمی‌شود و نهاد‌های مالی این سهم را خریداری می‌کنند. سرمایه گذار زمانی که وارد بازار بورس می‌شود، باید بداند که در این بازار هم سود و هم ضرر نصیبش می‌شود. تصمیمی که بورس تهران برای کاهش قطعی سیستم معاملات گرفته بود و بسیاری درخواست داشتند که زمان معاملات به حالت قبل برگردد به همین دلیل از بورس تهران خواستیم تا با اطلاع رسانی، زمان را به حالت اول باز گردانند.
مهرزاد منتظری، کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر اینکه انتخاب روش مدیریت سهام عدالت، بستگی به میزان آشنایی فرد با بازار سرمایه دارد، گفت: نمی توان برای همه نسخه یکسان پیچید. اگر فرد سهام دار است، در بازار سرمایه کار کرده است و با این بازار آشنایی دارد باید روش مستقیم را انتخاب کند. زیرا سهام به کد خود فرد منتقل می‌شود.
وی ادامه داد: اما اگر مشمولی با بازار سرمایه آشنایی ندارد، بهتر است مدیریت را واگذار کند و فکر کند سبدی از سهام دارد که یکی دیگر مدیریت می کند. درواقع این موضوع بستگی به دانش فرد دارد.
یاسر شریعت، کارشناس بازار سرمایه درباره نقش سهام عدالت در ریزش بازار بورس، گفت: به‌دلیل شرایط مساعد معاملاتی و وجود تقاضا، خیلی از فروشها در بازار اول به‌صورت خرد انجام و مورد استقبال سهامداران قرار گرفت اما پس از مدتی بازار سهام وارد چالش شد و طبیعتا بازاری که در روند نزولی قرار می‌گیرد هر عرضه جدید موجب تشدید ریزش در آن می‌شود، بنابراین در زمان نزول تمهیداتی در راستای فروش سهام عدالت به‌صورت بلوکی در نظر گرفته شد.
وی در پایان گفت: فروش مجدد حقوقی‌ها (عرضه خرد) در بورس به‌صورت مستقیم و عرضه سنگین سهام سایر شرکت‌ها با بهانه جذب منابع برای خرید سهام عدالت به‌صورت غیرمستقیم، طی یک ماه گذشته سیکل منفی ایجاد کرد که تشدید عرضه در بورس و فرابورس از پیامد‌‌های آن در نظر گرفته می‌شود. این اتفاق در واقع باعث شد سایر سرمایه‌گذارانی که قصد خرید سهام را داشتند نیز برای مدتی دست نگه‌دارند. تداوم آزادسازی سهام عدالت در روند نزولی بازار سهام، نه‌تنها کلیت معاملات را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد بلکه صاحبان سهام عدالت را هم متحمل ضرر و زیان می‌کند.