تخلیه شبانه پساب خانگی و صنعتی در رودخانه های حوضه آب ریز خزر

گروه اجتماعی یکتاپرس؛ دهه هاست که سیل خروشان منابع آلاینده آب از فاضلاب شهری گرفته تا پساب صنعتی، زهاب کشاورزی و شیرابه سایت دفن زباله در سایه کم توجهی مسئولان محلی استان‌های شمالی و مدیران ارشد دستگاه اجرایی وارد آب دریای خزر می‌شود؛ اتفاقی که موجب شده است بزرگترین دریاچه جهان این روز‌ها به یکی از آلوده‌ترین آن‌ها تبدیل شود.

مهدی اسمعیلی ورکی، رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان احداث تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری در تمام شهر‌های شمالی کشور، الزام تمام سایت‌های دفن زباله به تصفیه شیرابه پیش از تخلیه به رودخانه ها، جلوگیری از برداشت بیش از حد شن و ماسه از رودخانه‌های شمال کشور، مقابله با گسترش بی ضابطه ویلاسازی، تصفیه زهاب‌های کشاورزی در همه مزارع شمال و اعمال نظارت‌های سختگیرانه بر کارخانجات برای تصفیه پساب‌های صنعتی را از جمله مهمترین اقدامات برای کاهش ورود منابع آلاینده به آب دریای خزر توصیف کرد.

اصلی‌ترین آلاینده‌های آب دریای خزر
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان محسوب می‌شود که توسط کشور‌های ترکمنستان، قزاقستان، روسیه، آذربایجان و ایران احاطه شده و میزان آب موجود در آن حدود ۴۴ درصد آب کل دریاچه‌های جهان است.

این دریاچه عظیم بین دو قاره آسیا و اروپا قرار گرفته است و از نظر اقتصادی نقشی محوری برای کشور‌هایی که در مجاورت آن قرار گرفته اند، بازی می‌کند؛ چراکه دریای خزر هم از نظر منابع بیولوژیکی و هم از نظر منابع انرژی حائز اهمیت است.

در این میان، اما در دهه‌های اخیر، ورود انواع منابع آلاینده و پسماند‌های گوناگون به آب بزرگترین دریاچه جهان، آن را به یکی از آلوده‌ترین پهنه آبی دنیا نیز تبدیل کرده است؛ این در حالی است که با توجه به عدم دریای خزر به اقیانوس ها، میزان ماندگاری آلاینده‌های آب در آن بسیار بیشتر از دریا‌های آزاد است و فرآیند خودپالایی در آب این دریا به کندی اتفاق می‌افتد.

آلودگی‌های نفتی مهمترین منبع آلاینده آب دریای خزر محسوب می‌شوند، اما با توجه به این که جهت جریان آب در این دریا عمدتا به سمت شمال است و البته بیشتر منابع نفتی دریای خزر در خارج از آب‌های سرزمینی ایران قرار گرفته اند، آسیب آلودگی‌های نفتی بر دریای خزر در مناطق نزدیک به سواحل ایران کمتر از آب‌های سرزمینی سایر کشور‌های مجاور این دریاست.

اما متاسفانه در دهه‌های اخیر، رشد صنعت گردشگری در مجاورت دریای خزر، گسترش بی ضابطه ویلاسازی در شمال کشور، عدم برخورداری شهر‌های ساحلی ایران از نظام جامع دفن و بازیافت زباله، کمبود تصفیه خانه فاصلاب در شهر‌های ساحلی خزر، ورود زهاب‌های کشاورزی به رودخانه‌ها و کم توجهی صنایع مجاور این دریا به تصفیه پساب‌های صنعتی، موجب ورود انواع پسماند‌ها و پساب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی به آب دریای خزر شده است. پسماند‌هایی که به همراه شیرابه‌های سایت‌های دفن زباله شهر‌های استان‌های شمالی، یا به صورت مستقیم وارد آب دریا می‌شود یا از طریق رودخانه‌های حوضه آبریز دریای خزر به این دریاچه ریخته می‌شوند.

ورود پرحجم پسماند‌ها و پساب‌های صنعتی، شهری و زهاب کشاورزی به دریای خزر، اما در شرایطی رخ می‌دهد که مسئولان محلی شهر‌ها و استان‌های شمالی ایران، نه صرفا در چند سال گذشته بلکه در چند دهه اخیر، کمتر توانسته اند راهکاری مناسب برای مقابله با ورود این آلاینده‌ها به آب دریا اجرایی کنند؛ البته بعضا سایت‌های مدرن دفن و بازیافت زباله یا تصفیه خانه‌های فاضلاب و شیرابه، در شهر‌هایی مانند ساری و رشت تاسیس شده است، اما با توجه به جمعیت بالای این شهر‌ها و البته هجوم متعدد گردشگران به استان‌های شمالی کشور، تعداد این سایت‌ها و تصفیه خانه‌ها بسیار کمتر از نیاز این استان هاست.

این نکته‌ای است که دکتر مهدی اسمعیلی ورکی، دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان ضمن تاکید روی آن، برای ارائه تصویری دقیق‌تر از نحوه آلوده شدن آب‌های خزر، با ذکر یک مثال درباره ورود فاضلاب شهری رشت به دو رودخانه اطراف این شهر به خبرنگار رکنا گفت: در شهر رشت سالیانه ۳۲ میلیون متر مکعب فاضلاب وارد دو رودخانه زرین رود و گوهررود می‌شود و این فاضلاب نیز به تالاب انزلی می‌ریزد و از آنجا وارد دریای خزر می‌شود.

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان با بیان این که این اتفاق فقط یک نمونه از آلودگی‌های عظیمی است که بر اثر ورود فاضلاب شهری در دریای خزر ایجاد می‌شود، عنوان کرد: متاسفانه در سایر شهر‌های ساحلی دریای خزر نیز عملا همین وضعیت وجود دارد و ظرفیت تصفیه خانه‌های فاضلاب در این شهر‌ها بسیار کمتر از نیاز آنهاست و البته بیشتر شهر‌های ساحلی شمال کشور فاقد تصفیه خانه فاضلاب هستند.

آسیب ورود زهاب کشاورزی به رودخانه‌ها بر آبزیان
اسمعیلی در ادامه ورود زهاب‌های کشاورزی به رودخانه‌ها را نیز از دیگر عوامل آلوده کننده آب دریای خزر توصیف کرد و گفت: بیشتر اراضی کشاورزی بخصوص مزارع کشت برنج در حاشیه رودخانه‌های شمال ایران گسترش پیدا کرده اند و کم توجهی به لزوم تصفیه زهاب کشاورزی در این منطقه موجب ورود انواع سموم و کود‌ها به رودخانه و از رودخانه به دریا شده است.

وی افزود: ورود زهاب‌های کشاورزی به آب دریای خزر منجر به آن شده است که براساس آنالیز آب صیدگاه‌های رودخانه‌های حوضه آبریز خزر توسط کارشناسان پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر، میزان فلزات سنگین موجود در آب بیشتر از حد مجاز باشد و همین مساله منجر به از بین رفتن آبزیان این رودخانه‌ها شده است.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان البته این نکته را هم گفت که هنوز در برخی صیدگاه ها، میزان فلزات سنگین موجود در آب از حد مجاز بیشتر نشده است، اما بازهم حجم این فلزات به اندازه‌ای هست که وارد بدن ماهی‌ها شود و با توجه به ویژگی تجمعی بودن فلزات سنگین، اگر انسان‌ها برای چند بار متوالی ماهی‌های صیدشده در این مناطق را مصرف کنند، بدون شک بدن آن‌ها دچار رسوب فلزات سنگین خواهد شد.

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان ورود بی ضابطه پساب‌های صنعتی به آب دریای خزر را نیز از جمله دیگر عوامل مهم آلاینده آب این دریا دانست و عنوان کرد: متاسفانه نظارت ناکافی نسبت به لزوم رعایت ضوابط زیست محیطی توسط واحد‌های صنعتی سه استان شمالی کشور، منجر به آن شده است که برخی از این واحد‌ها پساب‌های خود را با تانکر در رودخانه‌های حوضه آبریز دریای خزر تخلیه کنند.

اسمعیلی همچنین با اشاره به تخلیه فاضلاب خانگی توسط برخی پیمانکاران متخلف شهرداری‌های شهر‌های شمالی گفت: متاسفانه بسیاری از مجموعه‌هایی که مسئولیت تخلیه فاضلاب‌های خانگی را برعهده دارند، پساب‌های منازل مردم را به جای این که به تصفیه خانه‌های مناطق مختلف ببرند، آن را شب‌ها در رودخانه‌ها تخلیه می‌کنند.

سرعت ورود شیرابه به آب دریا ۱۵۰ برابر حد مجاز است
دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان کمبود تصفیه خانه فاضلاب شهری در شهر‌های شمالی کشور را از جمله مهمترین مواردی دانست که آسیب‌های ناشی از آن روز به روز بیشتر دریای خزر را آلوده می‌کند. او در این باره کمبود تصفیه خانه فاضلاب در شهر رشت را مثال زد و ادامه داد: با وجود این که در هر شبانه روز ۱۱۵ هزار متر مکعب فاضلاب در شهر رشت تولید می‌شود، فقط ۲۳ هزار متر مکعب آن، تصفیه می‌شود. البته این حجم از آب نیز فقط یک بخش از فاز تصفیه را طی می‌کند و باقی آن بدون این که تصفیه شود به رودخانه‌های اطراف رشت می‌ریزد.

وی با تاکید بر این که این مشکل مشابه تقریبا در تمام شهر‌های شمالی کشور وجود دارد، عنوان کرد: منبع مهم دیگر آلاینده آب دریا، شیرابه سایت‌های دفن زباله در شهر‌های شمالی است؛ بخصوص در شهر‌های بزرگی مانند رشت که سایت دفن زباله آن، محل انتقال پسماند بسیاری از شهر‌های اطراف است، شیرابه عظیمی شکل می‌گیرد که با سرعت ۴ تا ۵ لیتر بر ثانیه وارد آب رودخانه زرجوب می‌شود که مواد آلاینده موجود در آب این رودخانه‌ها بیش از ۱۵۰ برابر حد مجاز است.

اسمعیلی با بیان این که علاوه بر شیرابه سایت‌های دفن زباله، فاضلاب شهری، پساب صنعتی و زهاب کشاورزی نیز عمدتا به طور مستقیم و بدون تصفیه شدن وارد آب رودخانه‌های شهر‌های شمالی کشور می‌شود، اظهار داشت: نه تنها همه این آلاینده‌ها از طریق جریان رودخانه‌ها وارد دریای خزر می‌شود، بلکه متاسفانه حتی بخشی از آب این رودخانه‌ها در پایین دست وارد مزارع کشاورزی یا تالاب‌هایی همچون تالاب انزلی می‌شود و سلامت انسان و آبزیان را به شدت به خطر می‌اندازد.

بی توجهی مسئولان محیط زیست به قانون جلوگیری از آلودگی آب
رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان با انتقاد از عملکرد ضعیف ادارات کل محیط زیست استان‌های شمالی کشور در جهت مقابله با آلودگی آب دریای خزر گفت: آیین نامه‌ها و قوانین زیادی برای مبارزه با این پدیده وجود دارد که از جمله آن می‌توان به قانون جلوگیری از آلودگی آب مصوب سال ۵۳ که در سال ۷۱ اصلاح شد، اشاره کرد که برای سازمان حفاظت محیط زیست و ادارات کل زیرمجموعه آن‌ها تکالیف مهمی را تعیین کرده است، اما متاسفانه این ادارات سختگیری‌های لازم را در اجرای این قوانین به خرج نداده اند.

اسمعیلی همچنین اجرای پروژه‌های ناقص ساخت تصفیه خانه فاضلاب در شهر‌های شمالی کشور را از جمله مصادیق اراده اندک دستگاه‌های اجرایی در جهت جلوگیری از آلودگی آب دریای خزر عنوان کرد و اظهار داشت: متاسفانه با این که مسئولان شهر رشت در سال ۸۴، مبلغ ۵۲ میلیون دلار برای ساخت ۴ تصفیه خانه فاضلاب در این شهر وام گرفتند، اما مدیریت ناکارآمد این افراد باعث شد شبکه احداث‌شده برای انتقال فاضلاب شهری به تصفیه خانه‌ها نتواند کارآیی لازم را داشته باشد و بعد از این سوء مدیریت، از مجموع ۴ تصفیه خانه طراحی شده نیز تنها یک تصفیه خانه به راه افتاد که آن هم بعد از ۱۶ سال، هنوز فقط با یک سوم ظرفیت فعالیت می‌کند.

وی با بیان این که وضعیت مشابه تصفیه خانه رشت، در شهر ساری و دیگر شهر‌های بزرگ شمال کشور وجود دارد، تاکید کرد: متاسفانه با این که اکوسیستم استان‌های شمالی کشور بسیار شکننده است، اما تمام شهر‌های این استان‌ها دچار مشکلات عدیده‌ای هم در زمینه شیوه ضد زیست محیطی دفن زباله و عدم تصفیه شیرابه سایت‌های دفن زباله هستند و هم با فقدان یا کمبود محلی مناسب برای تصفیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی دست و پنجه نرم می‌کنند.

آلوده شدن آب خزر بر اثر گسترش بی ضابطه ویلاسازی
اسمعیلی گسترش بی ضابطه ویلاسازی در اراضی طبیعی استان‌های شمالی را نیز از جمله موارد مهمی دانست که در دهه‌های اخیر موجب تشدید آلودگی آب دریای خزر شده است. او در توضیح بیشتر گفت: توسعه ویلاسازی در شهر‌های شمالی کشور نه تنها موجب از بین رفتن برخی از عرصه‌های طبیعی می‌شود، بلکه با حضور بیشتر مردم و بخصوص گردشگران در این ویلاها، حجم فاضلاب تولیدشده در شهر‌ها و روستا‌های شمال کشور نیز افزایش می‌یابد. بیشتر شدن حجم فاضلاب تولیدی نیز هم موجب آلودگی آب منابع زیرزمینی خواهد شد و هم تشدید آلودگی آب رودخانه‌ها و دریای خزر را به همراه دارد.

وی افزود: توسعه بی ضابطه ویلاسازی و حضور بیشتر گردشگران در شهر‌های شمالی کشور همچنین حجم تولید پسماند را در شهر‌ها و روستا‌های شمال کشور بیشتر می‌کند، این در حالی است که تقریبا در تمام مناطق شمال کشور، سایت‌های مناسبی برای دفن زباله وجود ندارد و شیرابه‌های این سایت‌های غیراستاندارد نیز عمدتا بدون تصفیه شدن وارد آب دریا می‌شود.

تیغ عدم تفکیک پسماند زباله بر پیکر محیط زیست شمال
دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان در بخش دیگری از صحبت هایش آسیب عدم تفکیک پسماند در سایت‌های دفن زباله شمال کشور بر محیط زیست این منطقه را بسیار حاد توصیف کرد و اظهار داشت: متاسفانه در سایت‌های دفن زباله شمال کشور، پسماند‌ها به ابتدایی‌ترین شکل ممکن دفن می‌شوند؛ به نحوی که حتی در بیشتر این سایت‌ها هیچ فکری برای عدم نفوذ شیرابه به منابع آب زیرزمینی یا تصفیه این شیرابه‌ها پیش از ورود به آب‌های جاری نشده است.

اسعمیلی تاکید کرد: بدون شک ورود شیرابه به آب دریا از طریق رودخانه‌ها هم سلامت آبزیان را به خطر می‌اندازد و هم سلامت انسان‌هایی که از این آبزیان تغدیه می‌کنند. این در حالی است که براساس قانون جلوگیری از آلودگی آب، تمام سایت‌های دفن زباله شمال کشور موظفند که اولا از جاری شدن شیرابه در دل جنگل جلوگیری کنند و ثانیا وظیفه دارند که شیرابه‌ها را به نحوی تصفیه کنند که در هنگام تخلیه در منابع آب جاری سازگار با محیط زیتس تلقی شوند.

وی با ابراز تاسف از عدم تصفیه شیرابه در بیشتر سایت‌های دفن زباله کشور تصریح کرد: متاسفانه در عمده سایت‌های دفن زباله شهر‌های شمالی، نه تنها هیچ فکری برای تصفیه شیرابه نمی‌شود، بلکه در این سایت‌ها هیچ اهمیتی برای تفکیک زباله نیز قائل نمی‌شوند و عمده پسماند‌ها بدون تفکیک دفن می‌شوند.

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان همچنین از فقدان ارائه آموزش‌های لازم برای تفکیک پسماند از مبدا به جوامع محلی شمال کشور انتقاد کرد و گفت: اگر تفکیک زباله در شمال کشور به‌درستی انجام می‌شد، بخش زیادی از این پسماند می‌توانست به کود آلی تبدیل شود. اما متاسفانه اکنون عدم تفکیک پسماند موجب شده است که کود آلی تولیدشده از این زباله‌ها نیز حاوی باکتری‌ها و قارچ‌های مضر باشد و کیفیت لازم برای استفاده در کشاورزی را نداشته باشد.

راهکار اصلی جلوگیری از آلودگی آب دریای خزر چیست؟
از تصفیه ناکافی فاضلاب شهری، پساب صنعتی، زهاب کشاورزی و شیرابه سایت دفن زباله گرفته تا عدم تفکیک پسماند در شمال کشور و البته توسعه بدون قاعده ویلاسازی، همه و همه موضوعاتی هستند که در چند دهه گذشته منجر به آلودگی محیط زیست مناطق شمالی و البته ورود هرچه بیشتر آلاینده‌ها به آب دریای خزر شده اند. در این میان این سوال پیش می‌آید که راهکار اصلی مقابله با این آلودگی و کاهش ورود منابع آلاینده به آب دریای خزر چیست؟

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان در پاسخ به این سوال مهمترین اقدام برای کاهش ورود آلاینده به آب دریای خزر را احداث تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری مناسب در تمام شهر‌های شمالی کشور دانست و تاکید کرد: استاندارسازی سیستم دفن زباله و الزام تمام سایت‌های دفن زباله به تصفیه شیرابه پیش از تخلیه به رودخانه‌ها و استفاده از دستگاه‌های زباله سوز استاندارد در این سایت‌ها برای جلوگیری از ورود گاز‌های آلاینده خطرناک به آسمان جنگل‌های شمال از جمله مواردی است که حتما باید برای جلوگیری از آسیب دیدن بیشتر اکوسیستم شمال کشور انجام شود.

اسمعیلی برداشت بیش از حد شن و ماسه از رودخانه و استفاده از آن در ساخت ویلا و دیگر واحد‌های صنعتی و مسکونی را نیز از جمله مواردی توصیف کرد که به آلودگی آب دریا دامن می‌زند. او راهکار مقابله با این آسیب را نیز تنها و تنها تشدید نظارت مسئولان شهر‌های شمالی برای جلوگیری از این اقدام دانست و تاکید کرد: متاسفانه ازدیاد برداشت شن و ماسه از کف رودخانه‌های شمال کشور، موجب شده است که بخشی از توان پالایش این رودخانه‌ها از دست برود و همین مساله ورود حجم بیشتری از آلودگی‌ها به آب دریا را به همراه دارد و قطعا لازم است که مسئولان برای جلوگیری از این موضوع، جلوی هرگونه برداشت بی رویه شن و ماسه از آب دریا را بگیرند.

وی در پایان تصفیه زهاب‌های کشاورزی را نیز از جمله مهمترین راهکار‌های مقابله با آلودگی بیشتر آب دریای خزر توصیف کرد و گفت: مسئولان شهر‌های شمالی اولا باید به گونه‌ای کشاورزان را آموزش دهند که تا حد امکان از سم و کود‌های شیمیایی کمتر استفاده کنند. ثانیا دستگاه‌های اجرایی وظیفه دارند که با حمایت از کشاورزان، آن‌ها را در راستای خرید تجهیزات تصفیه زهاب کشاورزی یاری دهند تا مواد شیمیایی حاصل از کود و سموم کشاورزی بیش از این وارد آب دریای خزر نشود.

انتهای پیام/