یکی از مولفه‌های مهم در آسیب‌های اجتماعی، مساله اقتصاد است. وقتی بخواهیم جامعه‌ای را به نشاط برسانیم و از انواع آسیب اجتماعی دور کنیم، چاره‌ای نداریم جز این که وضع معیشت آن‌ها را بهبود ببخشیم. نشاط اجتماعی تنها با شعار و فرهنگسازی درست نمی‌شود بلکه به مولفه‌های واقعی در زندگی روزمره نیاز دارد.
وقتی کسی بیکار باشد چطور به او بگوییم خوشحال باش؟ وقتی اجاره خانه هر روز بیشتر شود چطور به افراد بگوییم ازدواج کنند؟ وقتی افراد مجرد هستند چطور بخواهیم سمت رفتار‌های پرخطر نروند؟ وقتی دخل و خرج خانواده‌ها جور در نمی‌آید چطور بخواهیم که اختلاس و دزدی و افسردگی و طلاق کم شود؟
کودکان بسیاری به جای تحصیل و رفتن به مدرسه، در چهارراه‌ها و خیابان‌های شهر‌ها به انواع فعالیت برای کسب درآمد مشغول هستند حال سوال اینجاست که مسوولیت جامعه و دولت تا کنون و به ویژه نهاد‌های اجتماعی در این زمینه چیست و تا چه حدی اجرای این مسوولیت‌ها می‌تواند راهگشای این معضل اجتماعی باشد؟
کودکان کار به کودکانی گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند به طوری که این امر آن‌ها را از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی‌بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آن‌ها را تهدید می‌کند.
کودکان کار براساس ۲ فاکتور به صورت رسمی تعریف می‌شوند، اول نوع کار و دوم سن مناسب برای آن کار، اغلب به کودکی یک کودک کار گفته می‌شود که مشغول فعالیتی باشد که برای سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و شخصیتی او مضر است و با تحصیل وی تداخل پیدا می‌کند.
بر این اساس، قرارداد شماره ۱۳۸ سازمان بین‌المللی کار برای مشاغل مختلف حداقل سن را تعیین کرده که اگر کودکی با سن پایین‌تر از حد تعیین شده مشغول فعالیت در آن شغل باشد آن کودک یک کودک کار در نظر گرفته می‌شود.
وضعیت کودکان کار در جهان
در جهان ۲۵۰ میلیون کودک کار وجود دارد که بیش از سه چهارم تا ۹۰ درصد از آن‌ها در کشور‌های مختلف در حال رشد بوده و در خیابان کار می‌کنند، اما در خانه زندگی می‌کنند و نان‌آور خانه هستند. طبق آمار سازمان جهانی کار ۱۲۰ میلیون نفر از ۲۵۰ میلیون کودک کار، وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند و ۱۳۰ میلیون کودک دیگر به صورت پاره وقت کار می‌کنند که اغلب آن‌ها پسر هستند. همچنین براساس تخمین‌های جدید این سازمان از این تعداد ۱۲۲.۳ میلیون کودک در منطقه آسیا و پاسیفیک، ۴۹.۳ میلیون نفر در آفریقا و ۵.۷ میلیون کودک در آمریکای لاتین و کارائیب زندگی می‌کنند. به این ترتیب، بیشترین کودکان کار در آسیا زندگی می‌کنند.
از سوی دیگر طبق گزارش یونیسف از هر ۱۲ کودک در جهان یک کودک به صورت اجباری ناچار به کار می‌شود. البته به طور کل به ازای هر ۶ کودک در دنیا یک کودک، کار می‌کند و تعداد کودکانی که در مشاغل سخت فعالیت می‌کنند و بدترین اشکال کار کودک هستند، در سال ۲۰۰۶، ۱۲۶ میلیون نفر بوده است. اکثر کودکان کار یعنی ۷۰ درصد از آن‌ها درگیر کار‌های کشاورزی هستند، در حالی‌که فقط ۹ درصد در کار‌های صنعتی اشتغال دارند، همچنین در کشور‌های آنگولا، برمه، کلمبیا، کنگو، لیبریا، سودان و اوگاندا گاهی از کودکان در درگیری‌های نظامی استفاده می‌شود.
بر اساس تعریف دیگری که توسط برنامه اطلاعات آماری و نظارت بر کودک کار در سازمان بین‌المللی کار ارائه شده است، فردی کودک کار نامیده می‌شود که مشغول به یک فعالیت اقتصادی بوده و سنش کمتر از ۱۲ سال باشد و یک ساعت در هفته یا بیشتر کار کند، یا سنش ۱۴ سال یا کمتر باشد و حداقل ۱۴ ساعت در هفته کار کند، یا سنش ۱۴ سال یا کمتر باشد و حداقل یک ساعت در هفته در یکی از مشاغل پرخطر مشغول کار باشد، این کار می‌تواند شامل کار در کارخانه، معدن، کشاورزی، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی مانند فروش غذا یا کار‌های نامتعارف باشد.
کودکان بسیاری بین سنین پنج تا ۱۴ ساله در در گرمای تابستان زیر تابش نور آفتاب و در سرمای زمستان در چهار راه‌ها از کودکی و لذت کودکی خود محروم می‌شوند.
زندگی این کودکان در معرض خطر‌های بسیاری قرار دارد، افراد سودجو که دست به قاچاق انسان می‌زنند از راه‌های عمده این کودکان به بازار کار یا به کشور‌های دیگر می‌فرستند، به جز کارگری برده‌وار، بهره کشی جنسی و فروش اعضای بدن کودکان، از دیگر سرنوشت‌های کودکان قاچاق است.
آمار کودکان کار در ایران
آمار کودکان کار و خیابانی در سال ۹۸ در استان‌های مختلف با توجه به جغرافیا و تفاوت‌های فرهنگی در استان‌ها متغیر است.
در تهران به ازای هر ۵۳۰ نفر جمعیت، در تبریز به ازای هر ۱۶ هزار نفر جمعیت «یک کودک کار» کار و خیابان وجود دارد، ضمن اینکه در کرمان در سال گذشته ١٠٦٣ کودک خیابانی و کار در شهرستان کرمان شناسایی شده اند. در استان البرز درسال‌های ۹۶ و ۹۷ و سه ماهه اول ۹۸ تعداد ۹۳۰ مورد کودک کار و خیابان در مراکز تحت نظارت اداره کل بهزیستی پذیرش شده‌اند. در یزد ۷۵۹ کودک کار و خیابانی از سال ۹۲ تا پایان سال ۹۷ در مراکز بهزیستی یزد پذیرش شدند و در استان خوزستان نیز کودکانی که توسط بهزیستی شناسایی و شناسنامه‌دار شده اند و برای آن‌ها پرونده تشکیل شده است، تقریبا ۵۶۰ نفر هستند که همه آن‌ها خانواده دارند و تنها ساعاتی از روز را در خیابان‌ها کار می‌کنند.
کودکان کار در دام قاچاقچیان اعضا گرفتار می‌شوند
آمار کودکان کار در پایتخت بیشتر بوده و چندین سال است که در طرح‌های کوتاه مدت متولیان امر همچون شهرداری، سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی بخشی از امور این کودکان از جمله جمع‌آوری و نگهداری را برعهده دارند.
حضور کودکان کار اتباع خارجی هم به زیبایی چهره شهر خدشه وارد می‌کند و هم گسترش دامنه آسیب‌های اجتماعی را به دنبال دارد.
تعداد زیادی از کودکان کار بازمانده از تحصیل هستند و اغلب آن‌ها انواع بزهکاری را می‌آموزند و تعدادی از آن‌ها طعمه قاچاقچیان برای توزیع مواد مخدر هستند و توسط باند‌هایی در این حوزه کنترل می‌شوند، از نظر سلامتی هم به دلیل حضور دائم در محدوده‌های دارای ترافیک یا حتی فعالیت در حوزه بازیافت زباله در معرض خطر بوده و به امراض مختلفی مبتلا می‌شوند، ضمن اینکه این کودکان به هیچ وجه کودکی نمی‌کنند و از این جهت نیز در معرض آسیب‌های روحی قرار دارند.
انتهای پیام/