دوحه پایتخت قطر در تاریخ ۲۰ تا ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ میزبان یکی از مهم‌ترین گردهمایی‌های دیپلماتیک منطقه‌ای در سال جاری خواهد بود؛ چهارمین دوره «کنفرانس گفت‌وگوی ایران و کشورهای عربی» با عنوان «روابط قوی و منافع متقابل». این رویداد به‌طور مشترک توسط «شورای راهبردی روابط خارجی ایران» و «مرکز مطالعات الجزیره» در زمانی برگزار می‌شود که تحولات عمیق و فوریت فزاینده‌ای برای تعاملات دیپلماتیک در منطقه بوجود آمده است.
حضور هیئت ایرانی در این نشست منطقه‌ای به ریاست «سیدعباس عراقچی» وزیر خارجه خواهد بود. خبرگزاری رویترز طی گزارشی در این باره می‌نویسد، سفر عراقچی شامل توقف در عربستان سعودی و سپس قطر است که پیش از دور چهارم مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ایالات متحده در عمان برنامه‌ریزی شده است؛ دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده نیز همزمان به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی سفر می‌کند.
چهارمین کنفرانس گفت‌وگوی ایران و کشورهای عربی چیزی فراتر از یک گردهمایی نمادین است؛ این اجلاس سرمایه‌گذاری راهبردی در دیپلماسی منطقه‌ای در زمانی است که خاورمیانه در یک چهارراه تاریخی قرار گرفته است
این مسیرهای دیپلماتیک موازی، اهمیت مضاعفی به اجلاس دوحه می‌بخشد؛ نه فقط به‌عنوان یک گفت‌وگوی دوجانبه میان ایران و کشورهای عربی، بلکه به‌عنوان یک اقدام کلیدی طی چشم‌انداز ژئوپلیتیک در حال تحول خاورمیانه.
کنفرانس «گفت‌وگوی ایران و کشورهای عربی» از زمان آغاز به کار خود در سال ۱۴۰۱ به‌تدریج به یک بستر حیاتی منطقه‌ای تبدیل شده است. دوره اول این کنفرانس در ۳۱ تا ۳۳ اردیبهشت ۱۴۰۱ در دوحه و با عنوان «گفت‌وگو درباره بحران‌های منطقه» برگزار شد و بر ایجاد چارچوب‌های اولیه برای تعامل میان ایران و همسایگان عرب آن متمرکز بود.
دور دوم این اجلاس در تاریخ ۶ تا ۸ خرداد ۱۴۰۲، مجدادا در دوحه برگزار شد که عنوان آن «رویکردها و راه‌حل‌ها برای امنیت، اقتصاد و بحران‌ها» بود و دستور کار آن به گنجاندن سازوکارهای همکاری عملی گسترش یافت.
در دور سوم ۲۳ تا ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳، در تهران و با عنوان «گفت‌وگو برای همکاری و تعامل» برگزار شد که ایران برای نخستین بار میزبانی آن را به عهده گرفت؛ اقدامی که تعهد مشترک طرفین به چرخشی بودن میزبانی و تعمیق اعتماد را بازتاب می‌داد.
چهارمین دور این گفتگوها امسال در دوحه، شهرت این کنفرانس را به‌عنوان یک سکوی باز برای ایجاد شراکت‌ها تثبیت می‌کند. پایگاه مرکز مطالعات الجزیره درباره دور چهارم این نشست‌ها می‌نویسد: «شرکت‌کنندگان که از مقامات ارشد و دیپلمات‌ها گرفته تا پژوهشگران برجسته و کارشناسان سیاست‌گذاری را شامل می‌شوند، می‌کوشند چارچوب‌های نظری و عملی برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، مقابله با چالش‌های مشترک و ترویج توسعه پایدار طراحی کنند.»
به نظر می‌رسد کشورمان در این نشست انتظار دارد هم از فرصت‌ها برای توسعه روابط دوجانبه با کشورهای عربی بهره ببرد و هم به بازتعریف جایگاه خود در نظم امنیتی منطقه‌ای کمک کند.
به گفته مرکز مطالعات الجزیره، دستور کار دور چهارم این اجلاس به چند مسئله فوری خواهد پرداخت، از جمله چالش‌های عمده‌ای که خاورمیانه را دستخوش آشوب کرده‌اند، با تمرکز بر چگونگی تأثیرگذاری روندهای تشدید و کاهش تنش بر بازآرایی دینامیک قدرت در منطقه. بحث‌ها همچنین به وضعیت داخلی لبنان و آینده حزب‌الله پس از حملات اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی و سازمانی آن خواهند پرداخت و سناریوهای ممکن برای آینده سیاسی لبنان را بررسی خواهد کرد.
در حوزه سوریه، شرکت‌کنندگان به بررسی روابط تهران و دمشق در دوران پس از «بشار اسد» خواهند پرداخت و فرصت‌های ایجاد ائتلاف‌های جدید برای ارتقای ثبات منطقه‌ای را به بحث خواهند گذاشت.
بحران یمن نیز به‌طور برجسته در دستور کار قرار دارد؛ تمرکز بر چشم‌انداز دستیابی به صلحی جامع و پایدار از طریق مسیر پیشنهادی گفت‌وگوی یمنی-یمنی، در حالی که توجه ویژه‌ای به چالش‌های سیاسی و انسانی جاری خواهد داشت.
بخش قابل توجهی از کنفرانس به مسئله فلسطین اختصاص دارد. شرکت‌کنندگان به بررسی پیامدهای عملیات «طوفان الاقصی» بر مسیر پروژه ملی فلسطین پرداخته و دیدگاه‌های ایرانی و عربی درباره آینده این پروژه در میانه چشم‌انداز سیاسی متغیر را برجسته خواهند کرد.
کنفرانس دوحه با بحث‌هایی درباره تقویت همکاری اقتصادی میان ایران و کشورهای عربی به پایان می‌رسد؛ با این نگاه که این همکاری یک راهکار مهم برای تقویت روابط دوجانبه و چندجانبه است.کنفرانس با بحث‌هایی درباره تقویت همکاری اقتصادی میان ایران و کشورهای عربی به پایان می‌رسد؛ با این نگاه که این همکاری یک راهکار مهم برای تقویت روابط دوجانبه و چندجانبه است. کارشناسان دیدگاه‌های خود را درباره فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک و گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های اقتصاد، انرژی، توسعه و فناوری تبادل خواهند کرد.
نشست عمومی افتتاحیه در روز شنبه، ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴، با حضور چهره‌های برجسته‌ای که نماینده طرف‌های مختلف دخیل در گفت‌وگوی ایرانی-عربی هستند، برگزار خواهد شد.
برگزاری این نشست در بحبوحه افزایش تماس‌های دیپلماتیک میان ایران و عربستان سعودی، پس از توافق بازگشایی سفارتخانه‌ها در سال ۱۴۰۳، می‌تواند به تثبیت روند تنش‌زدایی در منطقه کمک کند. علاوه بر این، گفتگوهای دوحه احتمالاً بر مسیر مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا نیز اثرگذار خواهد بود، زیرا کشورهای عربی به‌دنبال اطمینان یافتن از منافع و نگرانی‌های امنیتی خود در هرگونه توافق در آینده هستند.
این نشست همچنین می‌تواند زمینه‌ساز تقویت نقش قطر به‌عنوان یک میانجی منطقه‌ای باشد. دوحه که پیش‌تر در مذاکرات میانجی‌گرانه بین طالبان و ایالات متحده و نیز در گفتگوهای غیررسمی میان ایران و غرب نقش ایفای نقش کرده بود، با میزبانی این اجلاس موقعیت خود را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی دیپلماسی چندجانبه در خلیج فارس تثبیت می‌کند.
در نهایت، نتایج این اجلاس می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر روندهای منطقه‌ای داشته باشد؛ از هماهنگی‌های امنیتی جدید گرفته تا ابتکارات اقتصادی مشترک و حتی شکل‌دهی به رویکردهای جدید در قبال بحران‌های جاری خاورمیانه. این نشست برای ایران در شرایطی که رقابت‌های ژئوپلیتیکی و فشارهای بین‌المللی همچنان ادامه دارد می‌تواند فرصتی برای نشان دادن چهره سازنده و تعامل‌گرا باشد.
اجلاس امسال همزمان شده است با رو به رویی منطقه با مجموعه‌ای پیچیده از بحران‌ها، ائتلاف‌های در حال تغییر و فرصت‌های نو. در چنین زمینه‌ای، انتظار می‌رود این اجلاس از اهمیت استثنایی برخوردار باشد، زیرا فضای نادری را فراهم می‌کند که در آن رهبران، متفکران و مذاکره‌کنندگان عرب و ایرانی می‌توانند بیرون از کانال‌های رسمی دیپلماتیک با یکدیگر گفت‌وگو کنند.
موضوع محوری اجلاس یعنی روابط مستحکم و منافع متقابل، نشانگر چرخشی آگاهانه از تقابل به‌سوی تعامل سازنده است. این موضوع بازتاب‌دهنده این باور مشترک میان برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان است که تنها از طریق گفت‌وگوی پایدار و همکاری می‌توان بر چالش‌های درهم‌تنیده منطقه فائق آمد.
سفر وزیر خارجه کشورمان به عربستان سعودی پیش از برگزاری اجلاس، نشانگر تمایل تهران به تعمیق تعاملاتش با شرکای عربی است، به‌ویژه در شرایطی که مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده بار دیگر در دستور کار قرار گرفته است.
اهداف کلیدی تهران در این اجلاس می‌تواند شامل تأکید بر تعهد خود به ثبات منطقه‌ای، بررسی راهکارهای کاهش تنش در نقاط بحرانی مانند لبنان و سوریه، گسترش همکاری‌های اقتصادی با کشورهای عربی و همچنین تثبیت موقعیت خود به‌عنوان یک شریک جدی برای پرداختن به چالش‌های فراملی باشد.
رویکرد ایران در این اجلاس احتمالاً بر منافع مشترک منطقه‌ای به‌جای شکاف‌های ایدئولوژیک محدود تأکید خواهد داشت. این رویکرد با لحن کلی کنفرانس هم‌راستا است؛ کنفرانسی که هدف آن تقویت شراکت‌های مبتنی بر اعتماد به‌جای رقابت‌های حاصل‌جمع صفر است.
اجلاس دوحه میزبان گروهی برجسته از شرکت‌کنندگان شامل مقامات ارشد، دیپلمات‌ها، کارشناسان منطقه‌ای و پژوهشگران خواهد بود. حضور صداهای غیردولتی از جمله پژوهشگران برجسته، نمایندگان اندیشکده‌ها و رهبران جامعه مدنی از کشورهای مختلف عربی است که به غنای بحث‌ها و پر کردن شکاف میان مواضع رسمی دیپلماتیک و واقعیت‌های میدانی کمک می‌کند.
برای ایران، کنفرانس عربی- ایرانی عرصه‌ای حیاتی برای نمایش چابکی دیپلماتیک و تأکید بر تعهد خود به گفت‌وگوی منطقه‌ای آن هم در زمانی است که توجهات بین‌المللی بار دیگر بر پرونده هسته‌ای ایران متمرکز شده است. برای کشورهای عربی نیز، این اجلاس فرصتی فراهم می‌آورد تا به‌طور مستقیم با ایران درباره مسائل منطقه‌ای گفت‌وگو کرده و تا حدی از فیلترهای دوقطبی سیاست قدرت‌های بزرگ عبور کنند.
چهارمین کنفرانس گفت‌وگوی ایران و کشورهای عربی چیزی فراتر از یک گردهمایی نمادین است؛ این اجلاس سرمایه‌گذاری راهبردی در دیپلماسی منطقه‌ای در زمانی است که خاورمیانه در یک چهارراه تاریخی قرار گرفته است. چه در بررسی آینده لبنان، گذار سوریه، بحران یمن یا سرنوشت پروژه ملی فلسطین، شرکت‌کنندگان اجلاس امسال با مسائلی روبه‌رو هستند که دهه‌ها است خاورمیانه را شکل داده‌اند و همچنان مسیر آن را در سال‌های آینده تعیین خواهند کرد.
در این چارچوب، کنفرانس گفت‌وگوی ایران و کشورهای عربی بار دیگر اهمیت پایدار گفت‌وگو، اعتمادسازی و حل مشکلات مشترک را یادآور می‌شود که حتی در دوران آشفتگی ژئوپلیتیکی، دیپلماسی همچنان ابزار ضروری برای صلح و پیشرفت است.